یادنامه امام موسی صدر

بسم الله الرحمن الرحیم

درباره این مجموعه

1. کتابی که هم اکنون در اختیار شما قرار می‌گیرد، مجموعه کامل مقالات، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، بیانیه‌ها، عکس‌های تاریخی و اسنادی است که در ربع قرن اخیر و در مناسبت‌های مختلف، توسط دانشمندان، نویسندگان، اندیشمندان، رجال سیاسی و شخصیت‌های فرهیختة آشنا با امام موسی صدر –  از بدو تولد، رشد و پرورش در ایران و عراق (قم و نجف)، تا اوج شکوفایی و ثمربخشی در لبنان – تهیه شده است، و اینک تحت عنوان یادنامه امام موسی صدر برای بزرگداشت یاد و خاطرة آن راد مرد فرهیخته و سترگ و آن مصلح اجتماعی بزرگ، منتشر می‌شود.

درباره چگونگی جمع‌آوری و آماده‌سازی این مجموعه، در یادداشت بعدی دوستان و همکاران ما در «بخش تاریخ» مرکز بررسی‌های اسلامی قم توضیحات لازم را داده‌اند و نیازی به تفصیل بیشتر نیست؛ ولی اشاره به این نکته بی‌مناسبت نیست که جلد اوّل این مجموعه، یک بار در سال 1375 شمسی – رمضان 1416 قمری تحت عنوان ویژه‌نامة مجلة تاریخ فرهنگ معاصر در قم منتشر شد و اینک همان بخش، پس از ویرایش لازم و اضافة مباحثی جدید، به ضمیمه جلد دوم، که برای نخستین بار به دست چاپ سپرده می‌شود، در یک هزار صفحه تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

مطالب جلد اوّل، همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، بیشتر از علما و رجال و شخصیت‌های ایرانی است؛ ولی مقالات و بیانات جلد دوم، بیشتر از عناصر فرهیخته غیرایرانی است که برای ادای دین در قبال عظمت و شخصیت امام موسی صدر، آن‌ها را تحریر و تقدیم دوستان کرده‌اند و با توجه به اینکه امام موسی صدر اصولاً شخصیتی فراجناحی بود و رسالت خود را متعلق به همه قشرهای مردم و پیروان همة مذاهب مختلف، اعم از شیعه، سنی، مسیحی، دروز و ... می‌دانست، همگان برای ادای احترام و بزرگداشت یاد او – و هرکدام متناسب با تفکر و اندیشة خود – مسائلی را مطرح ساخته‌اند.

2. یادآوری این نکته نیز ضروری است که این مجموعه، محصول زحمات، تلاش‌ها، کوشش‌ها و پیگیری‌های دوستان و همکاران بسیاری است که در قم و تهران و بیروت، برای تهیه و نشر این اثر، فعال بوده‌اند و خوشبختانه نتیجة زحمات آنان، همین مجموعة تاریخی یا یادگاری ماندگار است که در اختیار دارید و امیدواریم مورد توجه و استفادة شما قرار گیرد.

پیشنهاد نخستین و همت و پیگیری برادرمان، آقای دکتر محسن کمالیان، جرقة اوّل و آغازگر کار بود و خود ایشان در تهیه و ضبط و ثبت بسیاری از گفت‌وگوها به طور جد اقدام کرد، سپس برادر دیگرمان آقای دکتر محمدحسن تبرائیان در تطبیق متون ترجمه‌شده از عربی و ویرایش بخشی از آن‌ها، ما را یاری داد، که در اینجا، از هردو بزرگوار به سبب این همکاری مخلصانه – که تبرّعاً و تبرّکاً و تیمّناً – بدون پاداش مادی انجام گرفت، باید سپاسگزار بود.

البته اگر پیگیری مستمر خانم حورا صدر و آقای مهندس مهدی فیروزان و آقای مهدی فرخیان و دیگر همکاران مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در تهران نبود، چاپ و نشر این مجموعة ماندگار، در این سطح و با این محتوا و به این شکل! مقدور و میسور نبود که باید از پیگیری و تلاش و همکاری همة این بزرگواران نیز سپاسگزاری کرد.

3. تهیه این یادداشت کوتاه برای مقدمه، با برگزاری همایش «امام موسی صدر؛ سرشار از مفاهیم راهگشا» هم‌زمان شد، که در 6 اسفند 1386 در دانشکدة الهیات دانشگاه تهران با سخنرانی و شرکت و حضور جمع کثیری از شخصیت‌های محترم و علمای عظام و اساتید بزرگوار برگزار شد که زحمات برگزارکنندگان و شرکت‌‌کنندگان و سخنرانان محترم در این همایش قابل تقدیر و تقدیس و تشکر است و بی‌تردید پاداش نیک آنان در نزد حق‌تعالی محفوظ خواهد بود.

هم‌زمان با همایش، انتشار خبر صدور حکم جلب سرهنگ معمر قذافی از سوی سمیع الحاج قاضی لبنانی، موجب مسرت علاقه‌مندان به امام موسی صدر شد با این امید که این بار و پس از سی سال، سرانجام مرجع صلاحیت‌داری به این مسئله مهم رسیدگی کند.

البته لازم به یادآوری است که طبق حکم قبلی دادگاه لبنان، باید قذافی که در ربودن امام موسی صدر مسئولیت مستقیم و مباشرت تام و کامل داشت، همراه چهارده نفر از همدستانش، ازجمله عبدالسلام جلود و عاشور القرطاس و غیر این دو، به دلیل مشارکت در این توطئة ضد انسانی، برای پاسخ‌گویی به سؤالات قاضی در دادگاه حضور یابند، ولی به‌علت تخلف آنان از این امر – که طبق موازین حقوقی و قوانین بین‌المللی یک امر مشروع و منطقی بود – حکم جلب اعضای این باند فساد و فتنه و تباهی صادر شد ... و این بار مردم مسلمان ایران، همانند مردم لبنان، و کل مسلمانان جهان عرب و اسلام، امیدوارند که همة خائنین و مزدوران اجاره‌ای! بیگانه به پای میز محاکمه کشیده شوند و همچون همکار ستمکارشان در عراق، صدام به کیفر جنایات خود برسند.

در دنیایی که حقوق بشری‌های غربی! و هواداران گسترش دموکراسی! در جهان، همة اصول انسانی و قانونی را زیر پا گذاشته و به خاطر منافع پست مادی و دریافت چند بشکه نفت ارزان از لیبی، حاضر به هیچ‌گونه اقدام مثبتی در این زمینه نشده‌اند، ولی برای یافتن جنازة یک سروان جنایت‌کار جنگی صهیونیست – که به هنگام بمباران مردم جنوب لبنان مفقود شده است – ده میلیون دلار! جایزه تعیین می‌کنند، برای ملوک و رؤسای! دنیای عرب و جهان اسلام و مسئولان این کشورها، ذلّت‌بار و شرم‌آور خواهد بود که درمورد مسئله امام موسی صدر و یارانش، پس از سی سال هنوز مشغول مذاکره باشند و به نتیجه‌ای هم نرسند!

بی‌شک، وظیفة مسئولان جمهوری اسلامی ایران، در کلیت خود، دراین‌باره و قبل از لبنان و دیگران، بسیار سنگین، اساسی، حساس و حیاتی است و به جای کوشش برای توسعه یا بهبود! روابط با کسانی که علاوه بر اهدای تجهیزات هسته‌ای مردم لیبی به امپریالیسم آمریکا، برای چند روز حکومت بیشتر در خیمه عربی([1]) خود در کنار راهبات الثوره!! حتی خائنانه اسرار پیشرفت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران اسلامی را هم به آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها فروختند، باید در مشخص کردن سرنوشت امام موسی صدر و همراهان – شیخ یعقوب و استاد عباس – رهایی ایشان از زندان عالی‌جناب «اعرابی» عقده‌ای! بکوشند و بدون روشن شدن این امر، همان‌طور که امام خمینی قُدس‌سِره عمل کردند و به قذافی اجازه سفر به ایران را ندادند، از هرگونه توسعه‌ای در روابط سیاسی و اقتصادی و حتی رفت و آمدهای دوستانه در سطح بالا، خودداری ورزند و بدانند که در غیر این صورت، هرگونه رفتار و کردار مثبت آنان مورد رضایت و پذیرش مردم ایران و لبنان و مسلمانان جهان نخواهد بود.

البته، ما یقین داریم که سرنوشت تبهکارانی که در ربودن امام موسی صدر، و محروم کردن مردم لبنان و ایران و جهان اسلام از فیض حضور وی، دخالت مستقیم داشتند، بهتر از جنایت‌کاران ضد بشر عراقی – که در شهادت آیت‌الله سیّد محمدباقر صدر، و صدها نفر از شخصیت‌های علمی برجستة حوزه‌های علمیة عراق، مباشرت تام و تمام داشتند – نخواهد بود و سرانجام، کیفر جنایات خود را از سوی خداوند متعال و به دست مردم خواهند دید که این یک وعدة قطعی الهی و «فتوای محتوم تاریخ» است: «فانتقمنا من الذین اجرموا و کان حقا علینا نصر المؤمنین» و «قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة المجرمین».

سیّد هادی خسروشاهی

مدیر مرکز بررسی اسلامی حوزه علمیه قم

اسفند ماه 1386 شمسی صفر 1429 قمری

چند نکته درباره این کتاب

با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان 1416 قمری، هفده سال تمام از مفقود شدن امام موسی صدر و همراهانش؛ شیخ یعقوب و استاد عباس می‌گذرد ... در این مدت، به‌رغم اقدامات مراجع عظام تقلید قم و نجف، علمای بزرگ جهان اسلام به‌ویژه ایران، لبنان و عراق و دخالت شخصیت‌های سیاسی بعضی از بلاد دیگر، متأسفانه مجامع جهانی به اصطلاح حقوق بشری و سازمان‌های مدعی دفاع از انسان‌ها هیچ گامی در راه روشن شدن وضع یک شخصیت برجستة جهان اسلام و همراهان وی برنداشته‌اند. به همین دلیل هنوز از سرنوشت قطعی امام موسی صدر و همراهان، اطلاع دقیقی در اختیار نیست ... و بدین‌ترتیب امام موسی صدر، بزرگ‌ترین شخصیت مظلوم تاریخ معاصر ماست که حتی از سوی محافل سیاسی نظام اسلامی ما حق او ادا نشده، تا آنجا که گویی «هیچ اتفاقی نیفتاده است»!!

رژیم صهیونیستی و در کنار آن امپریالیسم غرب، هنوز به دنبال سروانی به نام ران آراد از ارتش یهود هستند که گویا خلبانی بوده و هفت سال پیش در حمله به لبنان مفقود شده است! ... آن‌ها برای حل مشکل خودشان از لبنان شیخ عبید و مصطفی دیرانی و ... را دزدیده و به اراضی اشغالی برده‌اند و اخیراً توسط مزدوری هواپیمای مسافری ایران را ربوده و به پایگاه نظامی خود بردند و از مسافران عادی آن، سراغ ران آراد را می‌گرفته‌اند؟! آن‌ها در محافل بین‌المللی از مسئلة مفقود شدن یک سروان، برای متهم کردن ایران اسلامی و نیروهای هوادار آن، سوءاستفاده می‌کنند، ولی ما؟ هنوز مسئلة امام موسی صدر را به طور جدی در جایی مطرح نساخته‌ایم؟! حتی دوستانی که معتقدند موساد و سیا در ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی دست داشته‌اند، تاکنون به طور رسمی و علنی آن را با لیبی در میان نگذاشته‌اند تا موضوع را مشترکاً! پیگیری کنند! ...

البته به دور از نگرش بعضی از محافل سیاسی و سکوت مصلحت‌گرایانه یا برخوردهای پراگماتیستی! دوستان امام موسی صدر همه‌ساله در جراید تهران و قم: اطلاعات، کیهان، بعثت و غیره به طور محدود و در حد توان به وظیفة خود در گرامیداشت یاد و خاطرة ایشان عمل کرده‌اند، اما هیچ‌گاه این اقدامات در خور شأن و مقام برجستة شخصیت بزرگواری چون امام موسی صدر نبوده است.

البته از همان آغاز حادثة ناگوار، ما به جمع‌آوری مقالات، خاطرات، اسناد و عکس‌های مربوط به زندگی و مبارزات امام موسی صدر در ایران و لبنان پرداختیم و آن‌گاه که تصمیم به نشر ویژه‌نامه‌ای از سوی مجلة تاریخ و فرهنگ معاصر گرفته شد، با انبوهی از مقالات و خاطرات و اسناد روبه‌رو شدیم که مجموعاً حدود دو هزار صفحة آن آمادة چاپ شد و ما ناچار، به تلخیص آن‌ها پرداختیم و اکنون ویژه‌نامه امام موسی صدر در دو جلد – هزار صفحه – آماده شده است که هم اکنون جلد اوّل آن در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد و جلد دوم در مراحل نهایی آماده‌سازی است و جلد سومی هم به‌صورت کتابی مستقل، تحت عنوان حرکت اسلامی لبنان – تاریخ اندیشه منتشر خواهد شد.

جلد اوّل یادنامه، شامل خاطرات اقوام، اساتید بزرگوار، علمای بزرگ کنونی و شخصیت‌های برجستة محافل علمی – سیاسی ایران است که روزگاری از همدرسان، یاران، دوستان و همکاران امام موسی صدر بوده و سالیان درازی با ایشان بسر برده‌اند. مطالب جلد اوّل، به تدریج و در طول پانزده سال گذشته تهیه شده و اکنون پس از تکمیل در اختیار شما قرار می‌گیرد.

در تهیه این مقالات و ترجمه مباحث جلد بعدی، بعضی از دوستان و همکاران ما در مرکز بررسی‌های اسلامی – گروه تاریخ همکاری داشته‌اند، ولی باید یادآور شد که یکی از برادران دلسوز و علاقه‌مند و متعهد در تهیه مصاحبه‌ها و پیاده کردن اغلب آن‌ها از نوار، بیشترین سهم را به عهده داشت و ما نام ایشان را به‌عنوان سپاس در مقدمه کتاب آورده بودیم، اما ایشان پس از آگاهی از این تصمیم، با اصرار خواستند که از این امر خودداری شود! و با توجه به این نکته که هیچ حق‌الزحمه‌ای برای این کار خود نپذیرفته‌اند – تا پاداش خود را از حق‌تعالی بگیرند – در واقع خواسته‌اند از آن گروه مؤمنانی باشند که خداوند درباره آن‌ها می‌فرماید:

جلد دوم ویژه‌نامه که به زودی تقدیم علاقه‌مندان خواهد شد([2])، شامل شرح زندگی و مبارزات و خدمات امام موسی صدر در لبنان و جهان اسلام بوده و خاطرات جمعی از علما و رجال سیاسی لبنان را بازگو می‌کند و برای تکمیل موضوع آن، گزارش کاملی از چگونگی مفقود شدن ایشان و همراهان در لیبی و اسناد و مدارک این حادثه و سپس متن کامل مدارک دادگاه رم و ... در آن آمده است که آگاهی از آن‌ها، بسیاری از حقایق را آشکار خواهد کرد و بر نسل جوان ما در ایران و جهان اسلام روشن خواهد کرد که با ربوده‌شدن و غیبت امام موسی صدر – آن هم در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی ایران – و به وسیلة‌ ارتجاع عرب و عمال امپریالیسم و صهیونیسم جهانی، دنیای اسلام چه عنصر والا، برجسته، ارزشمند و بزرگواری را از دست داده است.

کتاب سوم که شامل تاریخ پیدایش حرکت اسلامی در لبنان و اندیشه‌های این بزرگمرد تاریخ معاصر دنیای اسلام است در ضمن سلسله کتاب‌های حرکت‌های اسلامی معاصر: تاریخ، اندیشه، رهبری به زودی منتشر می‌شود و با انتشار مجموعة این سه کتاب، ضمن شناخت و شناسایی امام موسی صدر، پرده از چهرة «نفاق» و «حقد عربی» در پشت پردة انقلابی‌گری دروغین هم برداشته می‌شود و در واقع ماهیت واقعی مزدوران وابسته و پیوستة غرب امپریالیست، آشکار می‌شود و نشان می‌دهد که چگونه عرب جاهلی عصر ما، همانند عرب جاهلیت اولی که تا دیروز امام موسی صدر را متهم به همکاری با غرب و شرق می‌کرد، خود امروز یا عامل رسمی و علنی امپریالیسم – صهیونیسم در منطقه است یا عملة آماتور ظلمة سرمایه‌داری غرب که با پوشش قلابی رنگ سبز! دم از سوسیالیسم منهای دین می‌زند و خواستار رژیمی سکولار و اسلامی! به دور از سیاست است و برای قتل‌عام، مسلمانان بوسنی با صرب تبهکار پیمان همکاری می‌بندد و به جنایت‌کاران جنگی صرب کمک می‌کند ... و بی‌شک برخاسته از همین ماهیت مزورانه است که رجل تاریخی! او یا اسحق رابین! است یا کمال آتاتورک! ... و از همین جا مظلومیت امام موسی صدر مضاعف می‌شود که قربانی توطئة ابوزهوه! و رژیم قرون وسطایی حرمسراداران راهبات الثورة! شده است! 

اما فرزندان انتفاضه و حزب‌الله در هر منطقة عربی – اسلامی، روزبه‌روز بیشتر می‌شوند و تاریخ آیندة منطقه را هم بی‌تردید آن‌ها رقم خواهند زد و در دوران حاکمیت حق، دیگر فرصتی به استمرار خیانت داده نخواهد شد و این بشارت الهی و فتوای محتوم تاریخ است:

«هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق، لیظهره علی الدین کلّه ولو کره الکافرون».

و کیفر سخت، همان‌طور که نصیب سادات و رابین شد، دامن‌گیر دیگر تبهکاران عرب و غیرعرب خواهد شد که این نیز وعدة تخلف‌ناپذیر خداوند است:

«فلا تحسبن الله مخلف وعده رسله، ان الله عزیز ذوانتقام».

***

در پایان این مقدمه، یادآوری چند نکته نیز ضروری است:

1. بررسی دقیق، ترجمه، ویرایش، تهیه اسناد و عکس‌ها، تکمیل و تنظیم و بالاخره اشراف عام و کامل بر امور هر سه جلد از کتاب‌های ویژه امام موسی صدر، به عهدة فرهنگبان کوشا حجت‌الاسلام والمسلمین استاد سیّد هادی خسروشاهی، مدیر مرکز بررسی‌های اسلام حوزه علمیة قم بوده که بدون اغراق بیش از یک سال از وقت خود را وقف این کار نیک کردند تا به قول خود «ادای دینی مختصر، در قبال خدمات مردی ناشناخته در عصر ما کنند، به امید آنکه مورد قبول حق‌تعالی قرار گیرد».

همکاران مرکز بررسی‌های اسلامی حوزة علمیه قم به‌رغم عدم تمایل ایشان و با اصرار، نام ایشان را برای سپاس بر تارک کتاب می‌گذارند تا بدین وسیله این کتاب‌ها که در واقع محصول تلاش و کوشش بی‌وقفة ایشان است به‌عنوان «مجموعه‌ای مستند» از «صاحب‌نظری در تاریخ»([3]) مورد توجه و اهتمام اهل تحقیق و تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام، قرار گیرد.

2. در ترتیب درج مقالات و خاطرات، یعنی در تقدم و تأخر آن‌ها؛ به استثنای یک مقاله در اوّل و یکی در آخر؛ هیچ عاملی جز تاریخ تحریر و تنظیم مقالات، ملحوظ نشده و مورد توجه نبوده است. تاریخ تهیة اغلب مقالات در پایان آن‌ها قید شده است.

3. بعضی از نکات و مطالب در مقالات و خاطراتی چند به ظاهر تکراری به نظر خواهد رسید که البته این اگر به ظاهر تکرار تلقی شود در واقع نوعی تأکید و تأیید مطلب از قول چند نفر از بزرگان است و برای مستندتر و متواتر بودن حقایق تاریخی، نقل آن‌ها ضروری بود.

4. به‌رغم وعده ما نشر این دو ویژه ‌نامه؛ دربارة امام موسی صدر؛ مدتی به تأخیر افتاد که ناشی از تراکم مطالب آن و کثرت کار ما بود! و به همین دلیل به جای شماره دو و سه([4]) که وعده داده شده بود، این ویژه‌نامه‌ها، شماره پنج و شش را به خود اختصاص می‌دهد! اما ویژه‌ نامه ‌‌شماره دو خاص زندگی، مبارزات و اندیشه شیخ محمد خیابانی و شمارة سه دربارة استاد محمدحسین شهریار شد که به یاری حق به زودی منتشر خواهد شد.

5. در انتظار دریافت مقالات، اسناد، خاطرات و عکس‌ها از سوی دوستان و خوانندگان گرامی برای تکمیل این مجموعه و دیگر ویژه‌نامه‌های تاریخ و فرهنگ معاصر هستیم ... و بی‌تردید از دریافت هرنوع نقد، پیشنهاد و نظریه اصلاحی نیز سپاسگزار خواهیم بود.

ربّنا تقبّل منّا ... أنّک سمیع الدّعا قریب مجیب

قم: حوزة علمیه، مرکز بررسی‌های اسلامی – گروه تاریخ – رمضان المبارک 1416 قمری ([5])