بررسی های اسلامی (ج اول)

درباره این مجموعه
۱. زندگی من
زندگی من
۲. اسلام شناسی
محمد صلی الله علیه و آله و اسلام
اسلام و سایر ادیان
اصالت فرد از نظر طبیعت بشری
تأثیر جهان بینی فرد در فعالیت او
جهان بینی اسلامی
تفاوت بیانات عرفانی اسلام با دیگران
نتیجه های فاسد عرفان هندی
برگردیم به روش اسلام
اجمالی از سیر معنوی
برتری اسلام در توحید
ولایت الهی
خاتمه این بحث ها
اسلام و نیازمندی های انسان معاصر
راه فطرت
اسلام و احتیاجات واقعی هر عصر
اسلام چگونه به احتیاجات هر عصر پاسخ می دهد؟
نظریه اسلام چیست؟
مقررات ثابت و متغیر در اسلام
اساس دعوت اسلام
آشنایی انسان با جهان بیرون
تکیه گاه برنامه زندگی یا پایه اساس دین
ماورای حس و تجربه
آیا ماورای حس و تجربه وجود دارد؟
آیا پیروی از دین تقلید است؟
رابطه اعتقاد و اخلاق و عمل
کیفیت پیدایش اخلاق
نتیجه بحث گذشته
اسلام و آزادی
اسلام و حریت
دین از نظر قرآن و پایه اساسی آن
مسئله خاتمیت
آیا بشر امروزی نیازی به وحی ندارد؟
شرک چیست؟
آیا وسیله قرار دادن انبیا و اولیا نوعی شرکت است؟
مسئله عصمت

۳. مسئله ولایت و زعامت
مسئله ولایت و زعامت
۱. معنای ولایت
۲. طرز بحث
۳. جعل و اعتبار ولایت فطری است
۴. نظر اسلام درباره ولایت
تو ضیح آیه بر سبیل اختصار
احکامی که در محیط ولایت جاری می شود
مقررات ثابت و متغیر
اسلام و دموکراسی
در پاسخ این اعتراض می گوییم
ولایت، اصل ثابت فطری
منصب ولایت دارای مسئولی است یا نه؟
منصب ولایت از آن کیست؟
علم امام و نهضت سید الشهدا
قسم اول از علم امام
این علم تأثیری در عمل و ارتباط، با تکلیف ندارد
قسم دوم از علم امام: علم عادی
نهضت سید الهشدا علیه السلام و هدف آن
مرگ معاویه و خلافت یزید!
امام علیه السلام و بیعت با یزید
اثر امتناع از بیعت
ترجیح مرگ بر زندگی
اشاره های مختلف امام علیه السلام به وظیفه خود
اختلافات روش امام علیه السلام در خلال مدت قیام خود
علم امام؟
اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه
نتیجه
پاسخ به پرسش هایی درباره امام زمان علیه السلام
زیارت مشاهد مشرفه
داستان شق القمر
و ستاره زهره بر بام خانه علی علیه السلام

۴. مسائل قرآنی
درسی از قرآن
قرآن و قانون تنازع بقاء و انتخاب اصلح
رویا چیست؟
قرآن در این باره چه می گوید؟
آیا نفس با رویا اتصال دارد؟
رویای صریح و غیرصریح
فواتح سوره ها برای چیست؟
پیشگاه استاد محترم آقای دکتر عبدالرحمان الکیالی
آیا این پیرایه ها مناسب قرآن است؟

۵. مقام و موقعیت زن در اسلام
مقام و موقعیت زن در اسلام
موارد محدودیت زن در اسلام
متعه یا ازدواج موقت
یک رساله دیگر
همسران پیامبر اسلام
بررسی تفاسیر آیاتی چند درباره زنان
نمایه
اشخاص
مکان ها
کتاب ها

بررسى هاى اسلامى جلد (1)
درباره این مجموعه
راقم این سطور كه سالیانى دراز، افتخار تلمّذ و حضور در خدمت استاد علامه، سید محمد حسین طباطبائى را داشتم، با علاقه خاصى، به جمع آورى آثار مطبوع و استنساخ آثار مخطوط استاد مى پرداختم كه پس از مرور زمانى، گنجینه اى گرانبها از مقالات، پاسخ ها و رسائل استاد، در زمینه هاى مختلفِ قرآنى، علمى، فكرى، اجتماعى، فلسفى و ... گردآمد كه به یارى خدا هم اكنون در دو مجلد در اختیار علاقه مندان قرار مى گیرد.

البته قسمت هایى از این مباحث در سال هاى پیشین، نخست در نشریاتى مانند:
یادنامه ملاصدرا، محمد خاتم پیامبران، مجله مكتب اسلام، مجله دانشكده ادبیات، فصلنامه مكتب تشیّع، مجله راهنماى كتاب و غیره چاپ شده است، ولى بخش هاى دیگر اصولًا در جایى چاپ نشده بود و توسط خود استاد در اختیار اینجانب قرار گرفت كه براى اولین بار تحت عنوان مجموعه مقالات استاد، چاپ و منتشر گردید.

جامع ترین نامى كه براى این مجموعه مى شد انتخاب كرد، نام بررسى هاى اسلامى بود، چرا كه این مجموعه، شامل بررسى هاى گوناگونى در زمینه هاى مختلف مباحث اسلامى است، و یكى دو بار هم تحت همین عنوان منتشر گردیده و چاپ جدید هم كه با اضافات و اصلاحات و تجدید نظر همراه است، تحت همان عنوان شامل مجموعه مقالات: پرسش ها و پاسخ ها (در دو جلد) و مجموعه رسائل (در دو جلد) منتشر مى گردد.
همان طور كه اشاره شد، نویسنده از دیرباز به جمع آورى این مباحث پرداخته بود، ولى اشتغالات روزمره اجازه ترتیب و تنظیم آنها را نمى داد، تا آن كه پانزده سال پیش، ضمن كسب اجازه از محضر استاد علامه، به تنقیح و ترتیب آنها پرداختم و پس از فصل بندى و تبویب و افزودن یكى- دو رساله و چندین مقاله جدید از استاد، تحت عنوان «بررسى هاى اسلامى» تقدیم دوستداران حقیقت گردید.

***

 بخشى از مباحث مندرج در این مجموعه، پاسخ هاى استاد به پرسش هایى است كه در طول سال هاى متمادى از معظم له به عمل آمده است؛ ولى متأسفانه طبق اظهار استاد، ایشان قبلًا نسخه اى از پاسخ ها را نگهدارى نمى كرده اند
به خاطر دارم كه حدود بیست سال قبل، در سفرى به انگلیس، دو روز به دعوت انجمن اسلامى دانشجویان، به منچستر رفتم؛ در آن جا ضمن دیدار با برادران، دانشجویى چند نامه و پاسخ استاد را در زمینه هاى فلسفى و تفسیرى به من نشان داد كه استاد علامه در پاسخ سؤالات آن برادر، مرقوم داشته بودند، من با اجازه آن برادر دانشجو، فتوكپى آنها را تهیه كرده و با خود به ایران آوردم و ضمن ارائه آنها به استاد علامه، از معظم له پرسیدم كه آیا رونوشتى از این قبیل پرسش ها و پاسخ هاى ارسال شده دارند یا نه؟ و ایشان فرمودند: «نه، من نوعاً پاسخ ها را بدون نسخه دوم براى افراد مى فرستم ...»! از ایشان درخواست كردم كه در موارد بعدى به این جانب اجازه دهند كه قبل از ارسال پاسخ ها، نسخه دومى از آنها تهیه شود كه ایشان این پیشنهاد را پذیرفتند و بعد از آن تاریخ، یا خودشان كپى تهیه مى فرمودند و یا اگر موضوع مشروح بود و مطلب را با خودنویس مى نوشتند، به من اطلاع مى دادند كه از آن نسخه دومى تهیه مى كردم و به هرحال خداوند این توفیق را نصیب نگارنده كرد كه به جمع آورى، فصل بندى، اصلاح و تنقیح جملات، پس از كسب اجازه رسمى و كتبى از مقام استاد معظم، بپردازم و سپس آنها را به دست نشر بسپارم.

بخش عمده سؤالات را افراد و شخصیت هاى مختلفى از معظم له به عمل آورده اند، ولى چون احتمال این مى رفت كه بعضى از این افراد در موقع چاپ سؤالات، مایل به نشر نام خودشان نباشند و تماس مجدد با یكایك آنان نیز مقدور نبود، لذا تصمیم گرفته شد كه نام سؤال كنندگان، مطلقاً ذكر نشود ... البته سؤال هاى دیگرى نیز توسط این جانب، به تناسب و در طول سال هاى گذشته مطرح شده بود كه پاسخ آنها نیز در این كتاب درج مى گردد.
در واقع همان طور كه اشاره شد، بخش اعظم «پرسش ها و پاسخ ها» در بین اوراق و مخطوطات استاد معظم یا دوستان و شاگردان ایشان قرار داشت كه به تدریج توسط خود استاد یا دوستان بزرگوار در اختیار نگارنده قرار گرفت، ولى پاره اى از آنها هم مانند مقالات، قبلًا در بعضى از منشورات دینى درج شده است كه اكنون همه آنها، یك جا- و در این مجموعه- براى استفاده عموم منتشر مى گردد.

در موقع تنظیم مجموعه «بررسى هاى اسلامى» و تجدید نظر در آنها، اوقات زیادى از استاد علامه را براى اصلاح و تكمیل مطالب گرفتیم و چون استاد، شور و علاقه مرا براى احیاى این مجموعه از آثارشان مى دیدند، گاهى در ساعات آخر شب، تلفنى اطلاع مى دادند كه: «پاسخ یك نامه علمى یا فلسفى را در بین اوراق پیدا كرده ام، اگر فردا از این طرف عبور كردید، بیایید و بگیرید!» و من از ایشان كسب اجازه مى كردم كه همان شبانه، آخرین بحث پیدا شده را تحویل بگیرم و استاد، طبق روش دیرینه خود و اخلاق حمیده انسانى- اسلامى كه داشتند، این رخصت را به من مى دادند و من همان شبانه مطلب را كه اغلب دست نویس بود، از ایشان مى گرفتم و پس از اصلاحى كوتاه و مختصر (در جمله بندى و غیره) دوباره به ایشان عرضه مى كردم و سپس ضمیمه مجموعه مى گردید ... و در واقع مطالب كل مجموعه، با نظارت كامل خود استاد اصلاح و تكمیل شده است.

***

نكته اى كه با كمال تأسف تذكار آن را در این جا ضرور مى دانم، این است كه بعضى از دوستان ارجمند و ناشرین محترم، به عنوان نشر معارف اسلامى، در سال هاى گذشته قسمت هاى مختلفى از مقالات پراكنده استاد را بدون تنقیح و حتى با اغلاط چاپى، با عناوین گوناگون منتشر ساختند كه طبعاً مورد رضایت معظم له قرار نگرفت ... و اكنون باید گفت كه اگر هدف این دوستان واقعاً نشر معارف اسلامى است، بهتر است اجازه بدهند كه این كار با صبر و حوصله بیشتر و دقت و تحقیق كامل تر انجام یابد و بدون كسب اجازه و یا با نشر عجولانه (و گاهى «كاسب كارانه»!) راضى نشوند كه كار تحقیق علمى نیز در جامعه ما دچار آشفتگى و هرج و مرج گردد

در همان ایّام خود استاد معظم به درخواست حقیر، در نامه اى خطاب به این قبیل دوستان محترم چنین مرقوم داشتند:
بسمه تعالى
اجازه نشر آثار و تألیفات یا مجموعه هایى از مقالات این جانب كه تاكنون تحت نام هاى مختلفى از طرف چند ناشر محترم چاپ و منتشر شده است، فقط براى یك چاپ بوده است و بعد از این تاریخ، چاپ و نشر كلیه این آثار بدون اجازه مجدد و كتبى مجاز و مشروع نخواهد بود (مگر چاپ تفسیر المیزان كه متكى به قرارداد كتبى و صریح در امتیاز دائمى مى باشد). امید است كه علاقه مندان به نشر فرهنگ و علوم اسلامى با اعمال و رفتار خود، نمونه هایى از افراد با ایمان و با تقوا و فرهنگ دوست باشند. 20/ ج 2/ 97 ه-

محمد حسین طباطبائى

ما نیز امیدواریم كه این «تذكار» استاد بزرگوار، دوستان اهل معرفت را مفید افتد.

***

براى مقدمه این كتاب، نخست شرح زندگى مختصرى از استاد تهیه شده بود، ولى بعداً نوشته كوتاهى به قلم خود ایشان، در همین زمینه به دست آمد كه پس از این یادداشت، تحت عنوان «زندگى من» آن را مى خوانید، چرا كه بیان و قلم ما به حق نمى توانست در این زمینه اداى وظیفه كند.
به قول یكى از اساتید بزرگوار:
... قلم، قاصر از معرفى شخصیت بزرگ ایشان است و كلام نمى تواند مراتب كمال و فضل و مقام روحانى ایشان را توصیف كند. این صفحات شرح قطره اى است از دریایى كه سال ها با سكوت و آرامش به خدمتى بس اساسى به جامعه اسلامى و ایرانى كمر همت بسته است و از آن جا كه خود به مرتبه وصال به حقیقت نایل آمده است، مانند مشعلى نورانى اطراف خود را منوّر ساخته و راه پاى بسیارى از شاگردان و ارادتمندان و خوانندگان آثار خود را از دور و نزدیك، روشن ساخته و به حیات فكرى و معنوى آنان روح و جهت و معنا بخشیده است 

در پایان یادآورى این نكته نیز لازم است كه در بخش فلسفى این كتاب، چند مقاله از استاد محترم جناب آقاى دكتر مهدى حائرى یزدى نقل شده كه براى تكمیل بحث و درك پاسخ استاد، نقل آنها ضرور به نظر مى رسید ... چنان كه توضیحات مربوط به رساله «وحى» از استاد محترم، آیةاللَّه ناصر مكارم شیرازى نیز به عنوان تكمیل بحث عیناً در مجموعه رسائل نقل گردید. و هم چنین چند رساله از استاد، كه به زبان عربى تألیف و به وسیله دوستان دیگرى ترجمه شده بود (به نقل از یادنامه استاد و یادنامه شهید مطهرى و غیره) تحت عنوان مجموعه رسائل چاپ گردید كه بعضى از آنها، در چاپ قبلى كتاب نقل نشده بود.

علاوه بر هفت رساله اى كه در مجلّد مورد اشاره آمده است، سه رساله دیگر از استاد در جلد اول و دوم مجموعه مقالات نقل شده بود كه عبارت بودند از: «ولایت و زعامت در اسلام»، «محمّد و اسلام» و «علم امام» كه چون خود استاد این رساله ها را به عنوان مقاله یا پاسخ به پرسشى نوشته اند، ما نخست آنها را در ضمن مجموعه مقالات:
پرسش ها و پاسخ ها آورده بودیم، ولى در این چاپ- مجموعه آثار- آن رساله ها را در جلد دوم مجموعه رسائل نقل كرده ایم.
خوشبختانه در سال گذشته بعضى از اساتید حوزه علمیه قم چندین رساله دیگر از استاد علامه را تحت عنوان: انسان از آغاز تا انجام و رسائل توحیدى ترجمه و همراه توضیحاتى، به صورت مستقل منتشر ساخته اند كه استفاده از آنها را به علاقه مندان آثار استاد، توصیه مى كنیم.1

قم: حوزه علمیه- سید هادى خسروشاهى
آذر ماه 1370
1* گفتنى است كه رسائل فوق، این بار پس از كسب اجازه از مترجمان محترم در ضمن همین مجموعه آثار علامه به طور مستقل چاپ مى گردد