سنن النبی صلی الله علیه و آله

مقدمه

هوالحق

بى تردید سیره و سنت نبوى یكى از منابع عمده و اصیل تشریع و قانون گذارى در اسلام است و با در نظر داشتن مسئله «عصمت»، توجه به سیره و سنت رسول اللّه، به مثابه تكیه گاه تشریع قوانین، یك اصل غیر قابل تردید مى باشد. و البته سیره و سنتى از چنین جایگاهى برخوردار خواهد بود كه مربوط به امر شخصى، زمان و مكان خاص و یا محیط و دوران ویژه اى نباشد.

روى همین اصل باید توجه داشت این كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله، براى دورى از اشرافى گرى و هماهنگ بودن با دیگر مردم جامعه، روى زمین مى نشست و یا مثلًا به جاى خنده فقط به تبسم اكتفا مى نمود و نظائر این ها، هیچ كدام به معناى دستورالعمل لازم الاجراء براى همیشه و همگان نیست و یا محتواى بعضى از روایات منقول در این راستا كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله از ریحان و كاسنى استفاده مى كرد و با ده سیر! آب غسل مى نمود، نان جو مى خورد و بر تشكى بافته شده از لیف خرما مى خوابید و امثال این ها، به مفهوم آن نیست كه همه مسلمانان باید در همه اعصار، فقط ریحان و كاسنى بخورند و از سبزیجات دیگر استفاده نكنند و یا با وجود آب كافى، فقط با ده سیر! آب غسل كنند و براى خود تشكى از لیف خرما تهیه نمایند.

پس اصولًا براى استفاده تشریعى از سنت هاى پیامبر صلى الله علیه و آله، باید ما به مرحله اى از قطع و یقین رسیده باشیم كه این اقدام یا عملكرد، ناشى از دستور الهى براى پیامبر و سپس امت وى باشد! اما اگر تصور كنیم كه بعضى از این تصرفات پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله- با توجه به این كه وى نیز بشرى بود مانند دیگران، ولكن یوحى الیه- شخصى و فردى بوده، نمى توان به این مفردات سیره پیامبر صلى الله علیه و آله صبغه تشریعى و لزوم پیروى داد.

باز براى نمونه باید اشاره شود كه لیسیدن انگشتان دست و یا بشقاب غذا و یا تطهیر با سه قطعه سنگ و امثال این ها، هرگز به عنوان دستورالعمل براى زندگى همه انسان ها در همه قرون و اعصار نیست و بى تردید با توجه به مشكلات زمان و شرایط مكان و عدم وفور امكانات- آب و غذا و ...- در زمان پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله، در مواردى به این قبیل امور اقدام شده است، ولى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله هرگز نفرموده كه در همه این امور مانند من عمل كنید!، همان طور كه مثلًا در نماز و یا مناسك عبادى مى فرماید: «صلّوا كما رأیتمونی أُصلّی» و یا: «خذوا مناسككم عنّی» پس در واقع این كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله در موقع استراحت طاق باز مى خوابید و یا به طرف چپ و یا راست؟ هرگز بُعد تشریعى ندارد، بلكه روش زندگى خصوصى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله را نشان مى دهد كه البته اگر كسى به عنوان تبعیت، این قبیل امور را هم مراعات كند، بى تردید یك عمل استحبابى انجام داده است، ولى به طور قاطع باید گفت كه این قبیل امور، بُعد تشریعى و لزوم پیروى ندارد.

در مورد احادیث نقل شده در این كتاب، باید به طور كلى اشاره نمود كه استاد علامه، مانند علامه مجلسى در حلیة المتقین اهتمام خاصى به غیر ضعیف یا مستند بودن آن ها نداشته، بلكه احادیثى را كه از محتواى ارزشمندى درباره مسائل زندگى برخوردار بوده اند، نقل كرده است.

 با توجه به این نكته، نخست قرار شد در این كتاب روایاتى را كه از لحاظ سند ضعیف هستند حذف كنیم، ولى بعضى از دوستان صلاح دیدند كه اصالت متن كتاب استاد علامه محفوظ بماند و در مجموعه آثار ایشان، فقط متن تألیفى خود استاد، با ترجمه حضرت آقاى فقهى، آورده شود و از نقل «ملحقات» خوددارى گردد و البته بعید به نظر نمى رسد كه اگر خود مرحوم علامه طباطبائى امروز این كتاب را تألیف مى نمودند، یا بعضى از این احادیث را نقل نمى كردند و یا در حواشى آن ها، توضیحاتى هم اضافه مى نمودند. همان كارى كه در مورد بحارالانوار آغاز كردند، ومتأسفانه به علت مخالفت متحجرین وقت، متوقف شد و ناتمام ماند! و جامعه ما و حوزه هاى علمیه، از آن تعلیقات ارزشمند و پربها، محروم ماندند.

***

 اشاره به یك نكته دیگر نیز در این مقدمه ضرورى است و آن این كه، چندى پیش بعضى از دوستان! ناآگاه و غیر متخصص، بخشى از مسائل مطرح شده در «تعلیقات» و یا ملحقات كتاب سنن النبى را ترجمه نموده و به عنوان سؤالات امتحانى در مراكز آموزش و پرورش مطرح ساختند كه محتواى آن ها نه تنها زیبنده مقام نبوت نبود، بلكه موجب وهن هم بود و به همین دلیل مورد اعتراض شدید علماى عظام و اهل فرهنگ قرار گرفت .

تشبیه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله به خروس! در كثرت ...؟! و یا آمیزش هر شب با همسران! و داشتن نیروى جسمانى هفت مرد! و لنگ بستن بعضى از همسران در موقع خواب!- كه بى تردید از اسرائیلیات و جعلیات ابن ابى العوجاهاى یهودى است- اگر اهانت به مقام قدسى پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله نیست، پس چیست؟
متأسفانه انتخاب كننده آن سؤالات، كه بعضى از آن ها هرگز با ضرورت هاى زمانه، انطباق نداشت، در مقابل اعتراض ها، مدعى شد كه آن ها را از كتاب سنن النبى ! استخراج و ترجمه كرده و این نشان مى دهد كه نامبرده در واقع به اصل و متن كتاب تألیفى استاد علامه و ملحقات و اضافات بعدى، توجهى نداشته است.
در این رابطه، و براى رفع شبهه از اذهان عمومى، به درخواست اینجانب فرزند استاد علامه، جناب مهندس عبدالباقى ، توضیحى را در جراید تهران و قم منتشر ساخت كه براى آگاهى از كم و كیف امر، متن آن را در این مقدمه مى آوریم:

بسمه تعالى
توضیح لازم درباره كتاب سنن النبى صلى الله علیه و آله
پس از انتشار پرسش نامه بى ارجى كه مورد اعتراض به حق مراجع و علماى اعلام و مردم مسلمان قرار گرفت، طراح سؤال ها و مباشرین امر، متأسفانه آن ها را مقتبس از كتاب سنن النبى تألیف والد ماجد، استاد علامه، آیةاللّه سیدمحمدحسین طباطبائى قدس سره قلمداد نمودند ....
بى تردید همگان از مقام والاى والد محترم و ارزش آثار گران سنگ ایشان، در زمینه هاى علوم اسلامى، به ویژه: تفسیر، حدیث و فلسفه آگاه هستند و تنها تفسیر جاودانه المیزان مى تواند مقام و موقعیت علمى استاد علامه را نشان دهد.

در مورد دیگر آثار ایشان، در این نامه توضیحى قصد بررسى نداریم، ولى اشاره كوتاه به چگونگى تألیف كتاب سنن النبى ، توسط مرحوم والد، ضرورى است ... این كتاب كه به هنگام اقامت معظم له در نجف اشرف و در سال 1350 هجرى قمرى (80 سال پیش) تألیف شده، در كل شامل 410 حدیث و روایت درباره سنت هاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله بوده است كه در واقع براى مراقبت و مراعات و عملكرد خود استاد، به هنگام تحصیل جمع آورى گردیده است، و ده ها سال بعد، در حوزه علمیه قم، توسط یكى از تلامذه محترم ایشان، با ملحقاتى- بالغ بر 500 حدیث اضافى- منتشر گشته كه كتاب با اضافات، جمعاً شامل 910 روایت و حدیث شده است ....
این مجموعه متأسفانه بدون اجازه و اطلاع خاندان علامه بارها و توسط افراد مختلفى به عنوان اثر استاد علامه، ترجمه و ده ها بار چاپ شده است كه به علت افزایش روایات، در میان فصول اصل كتاب استاد و بدون مشخص شدن ملحقات و اضافات، با عنوان كلى: «تألیف! استاد علامه»، به بازار نشر عرضه شده است.
ما ضمن ابراز و اظهار تأسف از این روش، در تلفیق و یا افزودن مطالب دیگر و شرح و تفسیر و یا ترجمه بعضى از كتاب هاى استاد علامه، و مشخص نساختن اصل تألیف و اضافات و ملحقات اعلام مى داریم:

اولًا: پرسش هاى موهن مطرح شده در پرسش نامه مورد اعتراض به حق علماى اعلام و مردم مسلمان ایران، مطلقاً ربطى به اصل كتاب تألیفى خود استاد علامه ندارد.
ثانیاً: از لحاظ شرعى و اخلاقى و قانونى، كسانى كه قصد نشر آثار استاد علامه را به هر نحوى كه دارند، باید نخست با ما هماهنگ نمایند و سپس به ترجمه و شرح یا نشر آن آثار بپردازند.
ثالثاً: از همه فضلا و شاگردان و علاقه مندان آثار استاد، انتظار داریم كه توضیح و شرح و تفسیر و اضافات خود را حتماً با قید توضیحى و جدا از متن و با مشخص نمودن اصل و ملحقات- بدون آن كه در متن ادغام كنند- بیاورند تا خوانندگان كتاب ها بدانند كه كدام قسمت متن اصلى كتاب و كدام قسمت اضافات و افاضات افاضل و مترجمین و گردآورندگان محترم است.
البته امیدواریم كه متن كامل مجموعه آثار فارسى استاد علامه طباطبائى رحمه الله- در 22 جلد- هرچه زودتر توسط «مركز بررسى هاى اسلامى حوزه علمیه قم» زیر نظر یكى از تلامذه خاص استاد علامه، حجت الاسلام والمسلمین آقاى سید هادى خسروشاهى منتشر گردد و سپس با نظارت وزارت محترم ارشاد، به این نوع هرج و مرج غیرعلمى و تصرف غیرمنطقى در آثار استاد، پایان داده شود و حتى در صورت تخلف مجدد مترجمان، نویسندگان و یا ناشران محترم، با آن ها برخورد قانونى به عمل آید.
روى این ضرورت ها ما فقط به نشر ترجمه اصل كتاب استاد علامه، در ضمن مجموعه آثار، اقدام مى كنیم تا از هرگونه برداشت غیرمنطقى از محتواى آثار علامه، به دور بمانیم.

والسلام علیكم و رحمة اللّه و بركاته
قم: 15/ 12/ 85: مهندس عبدالباقى طباطبائى

***

نامه یا یادداشت بعدى از برادر عزیزم، حجةالاسلام والمسلمین جناب آقاى شیخ هادى فقهى است كه در مورد چگونگى اصل كتاب و ملحقات- كه نتیجه زحمات و كوشش هاى مخلصانه ایشان است- آن را نوشته اند.

درخواست این جانب از جناب فقهى آن بود كه متن اصلى تألیف استاد، با ترجمه ایشان- با توجه به حق تقدمى كه در این زمینه دارند- در ضمن مجموعه آثار فارسى علامه قرار گیرد و با این كه بخش عمده ملحقات ایشان در واقع مكمل كتاب مرحوم استاد علامه است، به ما این اجازه را بدهند كه فقط ترجمه متن اصلى و تألیفى استاد را در این مجموعه نقل كنیم، چون هدف ما آن است كه فقط آثار خود استاد در این مجموعه جمع آورى شود و تعلیقات و توضیحات و یا ملحقات دوستان و اساتید محترم، جداگانه و یا در چاپ هاى مستقل آورده شود.
از این كه جناب فقهى این اجازه را با توجه به اخوت و رفاقت نیم قرنى به این جانب دادند، سپاسگزارم و به خوانندگان محترم توصیه مى كنم كه براى مزید استفاده، از متن كتاب- با ملحقات ایشان- نیز بهره بیشترى ببرند ... به امید آن كه ایشان هم با تجدیدنظر كلى در تعلیقات و حذف روایات ضعیف و یا غیرمعتبر و یا غیرمتناسب با زمان ما، راه سوء برداشت دیگران را مسدود نمایند.

در پایان این مقدمه بى مناسبت نیست اشاره شود كه این كتاب پس از بازبینى مجدّد و ویرایش كامل و ثبت منابع و مصادر در پاورقى ها و تعیین فهرست اعلام و اماكن و ... تقدیم علاقه مندان مى گردد.

تهران: خرداد 1388: سید هادى خسروشاهى

نامه مترجم محترم كتاب
صدیق مكرم و دانشمند معظم
جناب آقاى حاج سید هادى خسروشاهى- دامت بركاته.

با تقدیم سلام به اطلاع عالى مى رساند با توجه به ضعف ضوابطى كه در امر تألیفات و تراجم، در ارتباط با حقوق مؤلفان و مترجمان وجود دارد، به ویژه حقوق معنوى آنان؛ لازم دیدم یك نكته بسیار مهم راجع به كتاب سنن النبى به محضر عالى معروض بدارم تا مبادا قلم به دستان بى تعهد و بعضى از ناشران بى انصاف، بهره بردارى سوء بنمایند. و نكته این است: با بیان علامه طباطبائى- طاب ثراه- «اصل و ملحقات» سنن النبى ، جدا از هم نیست و نباید از هم جدا فرض كرد؛ زیرا:

اولًا: حضرت علامه، در تقریظى كه با دست خط زیباى خود بر كتاب سنن النبى مرقوم داشته اند، اصل و ملحقات را یك كتاب به شمار آورده و مى نویسند:
«كتابى كه از نظر خوانندگان محترم مى گذرد؛ یعنى اصل و ملحقات، مجموعه اى است از روایات سنن ... بخشى از معروف ترین این روایات را- روایاتى كه در اصل و ملحقات است- این جانب در حوالى سال 1350، در رساله اى به نام سنن النبى گرد آورده بودم، اخیراً دانشمند معظم جناب آقاى شیخ محمدهادى فقهى- دامت بركاته- با تتبع وسیع و كوششى چند ساله «بقایاى» آن ها را- دقت شود؛ یعنى بقایاى سنن- كه در جوامع حدیث و غیر آن ها متفرق بودند، به عنوان ملحقات جمع آورى نموده ....»

ملاحظه مى فرمایید كه معظم له، ملحقات را ادامه سنن النبى معرفى فرموده اند؛ یعنى اصل و ملحقات از حیث زمان از هم جدا، ولى از حیث «سنت نبوى» هر دو یكى و با هم هستند.
ثانیاً: باز علامه در نوشته مختصرى- زندگى من- كه خود مرقوم داشته و در سال 1360 در مطبوعات منتشر شد، وقتى به آثار و تألیفات خود مى رسند مى نویسند:
«سنن النبى كه با ترجمه و تحقیق جناب آقاى محمد هادى فقهى در چهارصد صفحه منتشر شده است ...».
پس چنان كه ملاحظه مى شود، علامه قدس سره اصل و ملحقات را كتاب واحدى در چهارصد صفحه به شمار آورده اند، زیرا اگر قرار باشد اصل سنن النبى به تنهایى و با حذف مدارك به طور جداگانه حساب شود، به حدود دویست صفحه مى رسد.

ثالثاً، علامه بزرگوار، در حیات خود كتاب سنن النبى را به این جانب تفویض كردند و فرمودند: «شما كتاب را زنده كردید و به نام خود چاپ و نشر كنید ...» و این معنى در بیانى كه فرزند بزرگوارشان جناب آقاى سید عبدالباقى مرقوم داشته اند، تصریح گردیده است: «به اطلاع ناشران محترم و اهل قلم مى رساند كلیه امور مربوط به كتاب سنن النبى در زمان حیات مؤلف، ابوى این جانب، مرحوم علامه طباطبائى، به شاگردشان حضرت آقاى محمدهادى فقهى تفویض و واگذار گردیده است و كس دیگرى حق دخل و تصرف و ترجمه و چاپ آن را به هیچ عنوان، بدون اجازه كتبى و امضاى ایشان ندارد.»

آرى، پس از تفویض سنن به حقیر از جانب علامه، كتاب در حال حیات آن بزرگوار چندین بار چاپ شد؛ فقط از چاپ نخست یك بسته چند جلدى جهت ملاحظه به معظم له تقدیم شد و ایشان، بقیه را در اختیار حقیر گذاشتند و جالب این كه شنیدم آن بزرگوار، كتاب سنن النبى را گاهى بدون اطلاع این جانب از بازار تهیّه نموده و به دوستان هدیه مى كردند ....
جناب آقاى خسروشاهى، حضرت عالى نظر لطف و محبتى كه به دوست قدیمى خود دارید، در جهت جمع آورى مقالات و تألیفات متفرقه حضرت علامه 1، با بیان بسیار شیرین و محترمانه؛ درخواست نه، بلكه دستور فرمودید قسمتى از كتاب سنن النبى كه علامه در حدود هشتاد سال قبل در نجف اشرف تألیف كرده اند، از مجموعه كامل سنن النبى - اصل و ملحقات- جدا نموده، با ترجمه این جانب در اختیار مؤسسه جناب عالى (مركز بررسى هاى اسلامى قم) قرار گیرد. اینك كتاب توسط بنده زاده، محمدرضا فقهى در قم، به آقازاده شما آقاى سید محمود خسروشاهى- حفظه اللّه- تقدیم گردید.

با توجه به نكات فوق، اگر مجموعه سنن- اصل و ملحقات- با هم چاپ شود، باعث خشنودى خواهد بود، زیرا تحقیقات این جانب و ملحقات، درواقع ادامه كار معظم له و استمرار اثر فكرى آن بزرگوار است؛ به طورى كه اشاره شد و ملاحظه فرمودید.
البته اگر هم خواسته باشید جداگانه چاپ كنید، خود مى دانید و از طرف این جانب مانعى نیست، ولى اگر توضیحى در این خصوص بدهید تا باعث سوء استفاده نااهلان قرار نگیرد، بهتر خواهد بود.2

تهران- محمدهادى فقهى
19/ 4/ 85

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

كتابى كه از نظر خوانندگان محترم مى گذرد مجموعه اى است از روایات سنن كه متضمن روش هاى عملى حضرت نبى اكرم صلى الله علیه و آله بوده و آن اعمالى را كه آن حضرت در سیر زندگى به آن ها مداومت فرموده و عنایت داشته است ضبط مى كند.

بخشى از معروف ترین این روایات را این جانب در سال هزار و سیصد و پنجاه قمرى در رساله اى به نام سنن نبى گردآورده بودم اخیراً دانشمند معظم جناب آقاى آقا شیخ محمدهادى فقهى- دامت بركاته- با تتبعى وسیع و كوششى چند ساله بقایاى آن ها را كه در جوامع حدیث و غیر آن ها متفرق بودند به عنوان ملحقات جمع آورى نموده و به اصل ضمّ و به منظور تعمیم فایده تمام كتاب را با حفظ اصل عربى روایات به فارسى ترجمه نموده و در دست رس مراجعه كنندگان قرار داده اند جزاه اللَّه عن الاسلام و صادعه خیرالجزاء.

محمدحسین طباطبائى

1در این خصوص هم مرحوم علامه طباطبائى به حضرت عالى اجازه كتبى داده اند
 2 براى روشن شدن اذهان عمومى درباره چگونگى تألیف و تكمیل كتاب سنن النبى، علاوه بر مقدمه كوتاه و توضیحى، متن نامه حجةالاسلام والمسلمین جناب آقاى فقهى نیز در آغاز این چاپ از كتاب، نقل مى گردد به امید آن كه مورد رضایت و پسند ایشان قرار گیرد.