سیر و سلوک سبز اشعار، نامه ها، تقریظ ها، اجازات

مقدمه
کتابی که پیش روی دارید، آخرین مجلد از مجموعه آثار علامه سید محمدحسین طباطبایی است که به فضل و لطف الهی، توفیق جمع‌آوری، تدوین و نشر آنها به اینجانب اعطا گردید. خداوند را بابت این توفیق کریمانه بی نهایت سپاسگزارم و به روح استاد بزرگوار علامه طباطبایی، که مماتش نیز همچون حیاتش، مقرون و مشحون به برکت‌های بسیار است، درود می‌فرستم.
این مجموعه، شامل شعرها، نامه‌ها، تقریظ‌ها، اجازات و برخی دیگر از اسناد مربوط به حیات علمی و عملی، مادی و معنوی علامه طباطبایی است که افاضل محترم و خوانندگان ارجمند با ملاحظه آنهاٰ، خواهند دید که در این مجلد از کتاب، چه دُرهای درخشان، ارزشمند، گرانبها و کم مانندی جای گرفته است.

نخستین بخش شامل چند نامه استاد در پاسخ فردی است که خواستار «ارائه طریق» در سیر الی الله بوده و علامه طباطبایی با عنایت خاص، به آن پاسخ مثبت داده و برای راه‌یابی به مراحل عرفان عملی، روش‌های خاصی را ارائه نموده است... این رهنمودها را برادر محترمی «سیر و سلوک سبز» نامیده بود که در این کتاب هم آن نام به کار گرفته شد... 
در مورد اشعار علامه طباطبایی باید اشاره کنم که طبق فرموده استاد، به دلایلی، معظم له صفحات دیوان اصلی اشعار خود را به آب ریخته و از بین برده است و آنچه که ما جمع کرده ایم اشعاری است که در دست دوستان و یا در گوشه و کنار باقی مانده بود و با اینکه تعداد اشعار باقیمانده زیاد نیست، ولی هر کدام از آنها، محتوا و ارزش معنوی ویژه ای دارد که بر اهل خرد و دقت، پوشیده نخواهد ماند.

اشاره به این نکته هم ضروری است که طبق فرموده استاد به اینجانب، ایشان اشعاری به زبان عربی یا ترکی نسروده است و آنچه که در این زمینه ادعا شود، عاری از صحت است و انتظار آنست که علاقمندان به استاد علامه، تلاشی بر افزایش اشعار استاد نداشته باشند و بگذارند اشعار باقیمانده از استاد، به همان مقداری باشد که باقی مانده است... 
اما نامه‌ها: آنچه در این کتاب وجود دارد، به حسب ظاهر، جزو آثار علمی و مرسوم علامه فقید نیست و از کتاب‌های تألیفی او محسوب نمی‌شود؛ اما این ظاهر قضیه است، ولی حقیقت این است که این مطالب و سطور مندرج در نامه‌ها و مراسلات علامه طباطبایی به اشخاص مختلف و به مناسبت‌های مختلف، حاوی حقایق و نکات بی مانندی است که اگر گفته شود در هیچ جای دیگر نمی‌توان نظیر و نمونه ای برایش یافت، اغراق نیست. 

در کل و در واقع، این کتاب با محتویات متنوع و متعدد خود، حاوی تصویری از حکیمی بزرگ، نویسنده ای سترگ، فیلسوفی دقیق النظر و مفسری شاخص است که شاید در جای دیگر چنین تصویری قابل مشاهده و دریافت نباشد. آنجا که لطف و صمیمیتش را با اشخاص و افراد مختلف، چه آنها که شناخته شده بودند و چه کسانی که ناشناخته اند، به وضوح می‌بینیم. آنجا که کرامت و بزرگواری عام و خاص احترام او را با خاص و عام می‌خوانیم. آنجا که حس مسئولیت و احساس تکلیفش را در پاسخگویی به هر نامه رسیده را ملاحظه می‌کنیم. و آنجا که پاسخگویی شفافش را برأی العین می‌بینیم، در پاسخ به هر پرسشی که از دور و نزدیک می‌رسید.
با تأمل در ابعاد و زوایای گونه گون این کتاب و به طور خاص اسناد و نامه‌ها، می‌توانیم کمّ و کیف اخلاق این عارف و فیلسوف بزرگ را در تعامل با انسان‌ها و در مواجهه با بررسی و ارزیابی قضایا، به نظاره بنشینیم و ببینیم که چگونه سلوک می‌کرد، چگونه رفتار می‌کرد، چگونه تواضع می‌کرد و چگونه چیزی و کسی را از قلم نمی‌انداخت... سفارش و توصیه اشخاص مختلف به افراد و کسانی که می‌توانستند کارگشایی کنند، از طرف علامه ای جامع الاطراف حسّ انسانی یک انسان خداباور واقعی را در نظر می‌آورد و برای نمونه، تذکارش برای برگزاری بزرگداشت چهارصدمین سال ولادت صدر المتألهین توسط دانشگاه تهران، روح معنوی او و علاقه اش به تکریم مفاخر و بزرگان را نشان می‌دهد و چنین است قضایای دیگر، آنچه از خامه او بر کاغذهای نامه‌ها جریان یافته است. 

بی تردید اگر بخواهیم تمام آنچه را که از این نوشته‌ها و از محتویات و مطاوی آن به دست آوریم و بنویسیم و تحلیل کنیم، نیازمند نگارش مقاله یا ساله ای مستقل خواهیم بود که از چهارچوب این مقدمه خارج است. امیدواریم خوانندگان آگاه دانشمند فرهیخته و کاوشگران جامعه علمی، آنچه را که می‌توان از این بخش از نوشته‌ها و آثار علامه طباطبایی استخراج کرد، مورد توجه قرار داده و حقایق تازه ای درباره جنبه‌های ناشناخته اندیشه‌های علامه طباطبایی عرضه کنند که به قول خود آن فقید بزرگوار: «راه باریکی که یک دانشمند به حقایق باز می‌کند، از دنیا و مافیها ارزنده تر است.»

نکتۀ دیگری که در خصوص این کتاب باید یادآوری کنم، اشاره به زمان طولانی و فرصت زیادی است که صرف تهیه، تدوین و تنظیم آن شده است. با توجه به گستردگی روابط علامه طباطبایی که تقریباً غالب صنوف علمی و فکری را شامل می‌شد و با توجه به پراکندگی اشخاصی که دارای این اسناد و نامه‌ها و تقریظ‌ها و مقدمه‌ها و یادداشت‌ها بودند، جمع آوری این گوهرهای پراکنده کاری بس دشوار بود و محتاج تأمل و حوصله و پی‌گیری و جستجو، که توسط اینجانب سالیانی دراز به طول انجامید، به ویژه که مراجعه‌های چندباره به کسانی که در دسترس بودند یا تلفن‌هایی بی شمار به اشخاصی که در داخل یا خارج در دسترس حضوری نبودند، در مدتی چند ساله انجام پذیرفت. و بدون مبالغه، بیش از 250 بار با اشخاص و نهادهای علمی در داخل و خارج از کشور، به طور حضوری یا تلفنی و یا مکتوب تماس گرفته شده که در مواردی همراه با مشکلاتی ویژه بوده است....
در بعضی نامه‌ها و مکتوبات روحیات استاد علامه را در بی اعتنایی به زخارف دنیا به درستی می‌توان دریافت. این بخش از وجود آن حکیم والا مرتبه را می‌توان در «وصیت نامه» و «صلح نامه املاک» و نوع قراردادهایی که برای نشر آثار و مؤلفاتش به امضای استاد رسیده است، دید و خواند.
به عنوان مثال، در ارتباط با قرارداد کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» که آماده‌سازی آن با همکاری استاد شهید مرتضی مطهری و به طور مشترک بوده است، این جمله علامه بسیار پرمعنی است که: در مورد حق التألیف می‌نویسند: «امر با جنابعالی است، اگر مایل بودید نصف، اگر مایل بودید یک سوم، اگر مایل بودید یک چهارم و هر عددی که مایل باشید...» این سخن را باید با آب طلا نوشت که استاد خطاب به شاگردش شهید مطهری می‌نویسد: «من پول را بالطبع دوست دارم، اما جنابعالی را بیشتر دوست دارم»!
بخش اجازات و تقریض‌ها بر کتاب‌های مختلف، بُعد دیگری از آثار روح قدسی علامه و اشراف او بر منشورات قدیم و جدید را نشان می‌دهد. 
سرانجام به «مباحثه» مکتوب استاد با تلمیذ ارجمندش، آیت الله جوادی آملی ـ حفظه الله ـ درباره مباحث مطرح شده در دو کتاب فلسفی «بدایه و نهایه» می‌رسیم که با دقت تلمیذ و عنایت استاد، به رشته تحریر درآمده و ارزش ماندگاری دارد.

در اینجا بی مناسبت نیست از کسانی که نامه یا دستخط یا سند و مدرکی غیر از آنچه در این مجموعه آمده است در اختیار دارند، انتظار رود نسخه ای از آن را در اختیار اینجانب قرار دهند تا در چاپ‌های بعدی این کتاب، مورد استفاده قرار بگیرد و به غنای این مجموعه افزوده گردد.
در ضمن از آقای کریم فیضی که کتاب را پس از پایان و پیش از چاپ و به عنوان مرور نهائی، بازبینی کرد و نکات چندی را در ترتیب و بهتر شدن آن، یادآور شد، تشکر می‌کنم.

سید‌هادی خسروشاهی
قم: حوزه علمیه
25 شوال المکرم 1437 ق مرداد ماه 1395 ش