حقوق بشر و نظام اجتماعى در اسلام آیة الله سید ابوالفضل موسوى زنجانى

 مقدمه

 آیة‌الله سید ابوالفضل موسوى زنجانى از علماى مشهور و مبارز معاصر، در شهر «زنجان» در خاندانى معروف به علم و تقوى، به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات مقدماتى در نزد اساتیدى چون: «آقا میرزا ابراهیم ریاضى» رهسپار حوزه علمیه نجف گردید و سالیانى دراز در محضر اساتید برجسته‌اى چون: آیة‌الله شیخ محمدحسین نائینى و آیة‌الله شیخ محمدحسین كمپانى، تلمذ نمود و به مرتبه عالى «اجتهاد» نائل آمد و به ایران مراجعت كرد.

 آیة‌الله موسوى زنجانى، مدت‌ها در حوزه علمیه زنجان به تدریس و تربیت طلاب مشغول شد و به موازات آن، در مسجد خود به نشر معارف اسلامى پرداخت تا آنكه به تهران هجرت كرد و در این شهر، اقامت گزید و به تدریس فقه، اصول و تفسیر قرآن، و تبیین مسائل روز و مورد نیاز جامعه، و ایراد سخنرانى‌هاى علمى ـ مذهبى در محافل مذهبى خاص و «مسجد الجواد» و «حسینیه ارشاد»، پرداخت.

آیة‌الله موسوى زنجانى در دوران ملى شدن صنعت نفت، نقش مؤثرى در تأیید این حركت ضد استعمارى ایفا نمود و پس از كودتاى ننگین  28 مرداد هم در جناح مذهبى نهضت مقاومت به فعالیت پرداخت و بارها مورد تعقیب مأمورین رژیم استبدادى قرار گرفت...

آیة‌الله موسوى زنجانى، همزمان به تحریر و تألیف مقالات و رساله‌هاى علمى ارزشمندى در زمینه‌هاى مختلف مسائل اسلامى پرداخت كه بعضى از این آثار نخست در سالنامه و فصل‌نامه «مكتب تشیع» قم، چاپ شد و بعضى دیگر، به طور مستقل توسط دوستان دیگر، منتشر گردید از جمله: بلاى ربا و نظریه اسلام، انتشارات بعثت، گوشه‌اى از اخلاق محمد(ص)، نشر اسماعیلیان قم، موعود جهانى، شركت انتشار، حقوق بشر از دیدگاه قرآن و سنت پیامبر(ص)، جمعیت ایرانى دفاع از آزادى و حقوق بشر، اسلام و مسئله آزادى، انتشارات شفق قم، بارها و بارها تجدید چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گرفت.

***

با توجه به اینكه اینجانب از جریان نهضت مقاومت و پس از آن، روابط صمیمانه‌اى با معظم‌له داشتم و واسطه اخذ بعضى از مقالات، براى چاپ در نشریات حوزه علمیه قم بودم، در سال 1350 ش، از ایشان خواستم كه اجازه دهند بخشى از رسائل ایشان، در مجموعه‌اى مستقل و یكجا، در قم چاپ و منتشر گردد و ایشان بى دریغ این اجازه را به اینجانب داد و من در مقدمه نخستین چاپ آن مجموعه ـ نظام اجتماعى اسلام ـ چنین نوشتم :

«خواننده محترم كتابى كه هم‌ اكنون در اختیار شما قرار مى‌گیرد، محتوى چند بحث و رساله مهم اجتماعى و اقتصادى از دیدگاه اسلام است كه چند سال پیش به وسیله آیة‌الله آقاى سید ابوالفضل موسوى
زنجانى، از علماى معروف تهران، نوشته شده است.

اصل این مباحث از مدت‌ها پیش در نزد اینجانب بود و من در ماه گذشته، از معظم‌له تقاضا كردم كه اجازه دهند «ناشرى» به چاپ و نشر مستقل آنها بپردازد و ایشان طبق روش همیشگى و اخلاق دیرینه خودشان، با محبت و گشاده‌رویى موافقت خود را اعلام كردند.

اكنون خوشوقتم كه مؤسسه مطبوعاتى دارالتبلیغ اسلامى به پیشنهاد اینجانب، به چاپ و نشر این كتاب پر ارج اقدام مى‌نماید. البته مطالعه این بحث‌هاى عمیق به شما نشان خواهد داد كه هیچ‌گونه نیازى براى «مقدمه‌نویسى»! ما وجود ندارد و روى این اصل وقت خوانندگان را نمى‌گیریم تا به مطالعه اصل موضوع بپردازند و بهره‌مند شوند.

        قم: رمضان المبارك 1391 ه

        سید هادى خسروشاهى

***

 بدین ترتیب رساله «نظام اجتماعى اسلام» در سال 1350 ش، همراه چند مقاله و بحث دیگر از ایشان، در 192 صفحه منتشر گردید و مورد استقبال نسل جوان و طلاب حوزه‌هاى علمیه قرار گرفت و بارها توسط ناشرین متعدد، تجدید چاپ شد.

اینك فرضى پیش آمد كه آن مجموعه، به ضمیمه چند رساله دیگر، از جمله: اخلاق محمد(ص)، حقوق بشر، شرایط مرجعیت، كرامت انسانى، تعدد زوجات، ازدواج موقت و موعود جهانى، یك جا تقدیم علاقمندان گردد به امید آنكه نشر آن گامى دیگر در راه نشر معارف حقه اسلامى باشد و مورد قبول حق قرار گیرد.

براى شناخت شخصیت اسلامى و انسانى آیة‌الله موسوى زنجانى متن صفحه اول وصیت نامه ایشان را كه شامل نكات و موضوعات حساس و قابل توجهى است، دراین مقدمه نقل مى‌كنیم به امید آنكه مورد توجه دوستان و علاقمندان قرار گیرد. با سپاس از برادر عزیز آقاى محمد بسته نگار كه دستخط آیة‌الله موسوى زنجانى را در اختیار من قرار داد...

        تهران ـ مهرماه  1386

        سید هادى خسروشاهى

و اینك متن وصیت نامه آیة‌الله سید ابوالفضل موسوى زنجانى :

بسم الله الرحمن الرحیم

اشهد انّ لا اله الا الله وحده لا شریك له و اشهد ان محمدآ عبده و رسوله و اشهد انّ الائمة من عترته اوصیائه و خلفائه فى امته اوّلهم سیدنا و مولانا على امیرالمؤمنین و آخرهم حجة الله محمد بن الحسن صلى الله تعالى علیهم و سلم و أشهد ان الساعة آتیة لا ریب فیها و ان ما جاء به محمد(ص) من عند ربه، حق و صدق، على ذلک أحیى و علیه أموت و علیه ابعث انشاءالله.

چه خوش گفته شده: لوشق قلبى لترى و سطه سُطران قد خطّا بلا كاتب : العدل والتوحید فى جانب وحب اهل البیت فى جانب. (اگر قلبم شكافته گردد دو سطر نوشته شده بى هیچ نویسنده، در آن خواهى یافت: ایمان به وحدت و عدالت بارى تعالى در یك سو و محبت و ولایت اهل بیت در سوى دیگر).

این چند صفحه مشتمل بر وصیت عبد فانى ابوالفضل موسوى زنجانى است كه در حال صحت و شعور به خط خودم تنظیم و حجة شرعیه و ناقض وصیت نامه‌هاى گذشته است. وصى من دو نفر از فرزندانم آقا محمد حسین و آقا محسن است. درباره تجهیز جنازه‌ام توسط جنابان آقایان حسین شاه حسینى، آقاى حاج احمد صادق و حاج یوسف بیات كه هر سه وجود محترم از دوستان قدیمى و صمیمى این حقیر هستند لطفآ با دو وصى من شركت خواهند فرمود كه پس از انجام وظایف شرعى غسل، تكفین و نماز به مباشرت اشخاص باصلاحیت، جنازه مرا به زنجان برده در مقبره خانوادگى در ایوان خارج از بقعه دفن نمایند و مصارف مربوط را هر دو فرزندانم عهده دار خواهند بود و از متروكاتم برداشت خواهند نمود و اگر حمل جنازه به زنجان با مشكلاتى مواجه گردد، در گورستان عمومى كرج یا در یكى از روستاهاى نزدیك تهران، در گورستان عمومى محل، به خاك بسپارند و روى سنگ علامتى جز نام و تاریخ وفات چیز دیگر نوشته نشود.

همچنان در تشییع جنازه از كلیه رسوم و عادات، مانند گستردن طاقه شال بر روى تابوت و گذاشتن عمامه بر آن و تأخیر دفن به انتظار بیشتر شدن شركت كنندگان مشایعت و نهادن شاخه گل بر روى قبر كه در آئین اسلام تجویز نشده، پرهیز نمایند و به جاى این گونه تشریفات مبتذل، در پیش و پس نماز میت و بعد از دفن و در مجلس ترحیم (اگر منعقد بنمایند) از اشخاص حاضرین و بوسیله آنان از غائبین و مخصوصآ از آنان كه با این حقیر تماس بیشترى داشته‌اند، برایم طلب عفو و بخشش بنمایند و پاداش بخشایش را كه لطفآ به نص قرآن مجید ضمانت شده است در مدنظر قرار داده از هر قصور و تقصیر كه درباره آنان از این حقیر سر زده است درگذرند: ولیعفوا ولیصفحوا الا تحبّون ان یغفر الله لكم.

اگر قارى قرآن یا خطیبى به مجلس ترحیم دعوت كنند، اكیدآ بسپارند از به كار بردن القاب متداول و مبتذل درباره این حقیر جدآ بپرهیزند و فضیلت و منقبتى برایم نتراشند!، چه خوش گفته است: لا تدعنى الا بیا عبدالله فانه اُشرف اسمائى (مرا جز به نام بنده خدا، مخوان چه آن شریف‌ترین نام‌هاى من است) و چون دستور شرعى براى هفته و چهلم و سالگرد وفات به نظرم نرسیده است، از مراسم متداول كه غالبآ به منظور خودنمائى خانواده‌ها به طور روزافزون تنوع پیدا كرده است و جز اسراف و تبذیر عنوان دیگرى ندارد، خوددارى نمایند و هرچه در این مورد صرف خواهد شد، نقدآ و یا به صورت خوراكى (مواد غذائى) به مستمندان بدهند و این یگانه صدقه و احسانى است، كه به حال من دست از همه جا كوتاه و فرزندانم سودمند مى‌باشد. انشاءالله موفق خواهند شد.

از خویشاوندان دور و نزدیك حلالیت مى‌طلبم و از دخترانم و عزیزانم خواهشمندم در عزاى من از شیون و فریاد و بى‌تابى و به سر و سینه زدن خوددارى و به اشك چشم كه مجاز و غیر اختیارى است، اكتفا كنند و اجر مصیبت را از دست ندهند.

        سید ابوالفضل موسوى 24 اسفند  68

وصیت نامه به طور فشرده در دو صفحه تنظیم شد.

        سید ابوالفضل موسوى

(صفحه دوم وصیت نامه چون درباره مسائل خصوصى خانوادگى بود، نقل نگردید).