پیوست 2

مواضع آیت‌الله کاشانی در برابر آمریکا

مجله‌ «نیوزویک» وابسته به مقامات وزارت خارجه آمریکا، در خصوص آمریکاستیزی آیت‌الله کاشانی نوشت: «آیت‌الله کاشانی با روش تند و خشونت‌آمیز خود، تمام اقدامات مصلحانه دکتر مصدق را در راه حل مسالمت‌آمیز مسأله نفت عقیم گذاشته است. آیت‌الله کاشانی علاوه بر نفرت از انگلیسی‌ها با آمریکایی‌ها  نیز کینه و دشمنی مخصوص دارد و مخالف هرگونه سازش بین ایران و دول غربی است.»

با آشکار شدن فعالیت‌ها و دخالت‌های آمریکاییان در اوضاع سیاسی ایران، بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی کشور از روی ترس یا ضعف با دخالت‌ها و توطئه‌های آمریکاییان در ایران کنار آمده بودند. عده‌ای نیز فریب سیاست دوگانه‌ و وعده‌های آمریکا را خورده و با اعتماد به آمریکا، دست همکاری به سوی او دراز کرده بودند. در این بین، آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی از همان ابتدا با شناخت ماهیت استکباری آمریکا، بنای مبارزه با سیاست‌های آمریکا را نهاد و با مبارزه و موضع‌گیری‌های خود علیه آمریکا، مردم را در جریان مداخلات استقلال‌شکنانه آنها قرار داد.

آیت‌الله کاشانی در پیامی در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۳۱، به رفتار دوگانه آمریکا اعتراض کرد و گفت: «بسیار موجب تعجب است که دولت آمریکا، که مدعی طرفداری از ملل ضعیف است، برخلاف روح معاضدت و مساعدتی که نسبت به ملل آزاد جهان ابراز می‌دارد، رفتار و اقدام نماید و تعهداتی را که در تأمین آزادی و حق حاکمیت ملت‌ها در سازمان ملل متحد (متفق) نموده زیر پا بگذارد و تحت تأثیر ایادی خبیثه‌ شرکت سابق نفت واقع شده و در لباس صلاح‌اندیشی، اظهاراتی را در امر نفت بکند که جز جلب نفرت و خصومت ملت ایران نتیجه‌ای نداشته باشد.»[1] او در همین پیام از مردمی که به دعوت وی در میدان بهارستان تجمع کرده بودند می‌خواهد که خشم و تنفر خود نسبت به آمریکایی‌ها و مداخلات استقلال‌شکنانه آن‌ها را به جهانیان اعلام کنند.

مبارزات آیت‌الله کاشانی با آمریکا در دهه ۳۰

روح استکبارستیزی آیت‌الله کاشانی باعث شده بود که در آن فضای پلیسی و خفقان سیاسی در مصاحبه‌هایی که با شبکه‌های رسانه‌ای مختلف دنیا داشت بدون ترس و واهمه پرده از چهره واقعی آمریکا بردارد، نقشه‌های آنان را برملا کند و قاطعانه از مواضع ملت ایران در برابر توطئه‌های آمریکاییان دفاع کند. از این رو در مصاحبه‌ای با «کاپلانکو» خبرنگار یونانی «اتنیکا» و ذبیح خبرنگار روزنامه «دیلی میل» در آذرماه ۱۳۳۰، راجع به سیاست‌های استعماری آمریکا علیه ایران می‌گوید: «تا به حال ما نفعی از آمریکایی‌ها نبرده‌ایم بلکه در جنگ دوم جهانی خسارت زیادی به ایران وارد کردند، چقدر ایران تلف نفوسی و مالی داد. راه آهن را، که به خون جگر این ملت تهیه شده بود، فرسوده کردند و جبران آن ضررها را نه تنها نکردند بلکه در آخر کار، آهن قراضه‌هایی را که نمی‌توانستند به آمریکا حمل کنند به چندین میلیون دلار به ما فروختند و آن حکومت‌های خائنی که دست‌نشانده اجنبی بودند، آن‌ها را قبول کرده و میلیون‌ها دلار از خزانه این ملت فقیر به آن‌ها پرداختند. راجع به سیاست آمریکا به مصداق این ضرب‌المثل معرف باید گفت: «مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان» و در مسئله نفت، که حق مسلم و قانونی ایران بود که صنعت خود را ملی کند، با انگلیس‌ها همراهی کردند و اعتنایی به حق مسلم ما ننمودند. ما قرض هم از آنها نمی‌خواهیم... حاجتی به آنها در باب مادیات و اقتصادیات نداریم.»[2]

همچنین آیت‌الله کاشانی در مصاحبه با «ایلین تراویس» خبرنگار آمریکایی آژانس «اینترنشنال نیوز» سرویس و روزنامه «دیلی میل» و خبرنگار باختر امروز در اسفندماه ۱۳۳۰، در مورد وعده‌های کمک آمریکایی‌ها به ایران، که با نیت استعمار کشور صورت می‌گیرد،‌ می‌گوید: «آمریکا آنچه تاکنون به ایران وعده داده انجام نداده؛ زیرا از یک طرف، نمی‌خواهد کاری در مخالفت با انگلیسی‌ها انجام دهد و از طرف دیگر، بیم دارد که همراهی با ایران در مشکلات نفت، موجب لطمه زدن به منافع او در عربستان سعودی و دیگر نقاط خاورمیانه بشود. درباره کمک اصل چهارم (ترومن) هم، که این کمک‌ها از دایره حرف خارج نشده و اگر آمریکا خیال کند با این قبیل کمک‌ها و مواعید، ایران وارد بلوک غرب خواهد شد دچار اشتباه است، ما با چنین امری همراه نیستیم و ملت ما هرگز زیر بار نخواهد رفت.»[3]

یکی دیگر از مواضع تند آیت‌الله کاشانی علیه دخالت آمریکاییان در ایران، پاسخی است که او به سؤال «آندره موری» نویسنده فرانسوی، در خصوص حل مسئله نفت تحت نظر آمریکا یا بانک بین‌المللی، می‌دهد. آیت‌الله کاشانی می‌گوید: «اگر [آمریکاییان] بخواهند به بهانه کمک به ما در بهره‌برداری از منابع نفت، اعمال نفوذهای استقلال‌شکنانه بکنند، ما از آن کمک صرف نظر خواهیم کرد و مداخله‌کنندگان را نیز مانند عمال شرکت سابق نفت از کشور خود بیرون خواهیم راند.»[4]

آیت‌الله کاشانی در مقابله با سیاست فریبکارانه‌ آمریکا – که در جریان ۲۸ مرداد روشن شد- خواهان سیاست عزت‌مدارانه بود[5] و در مصاحبه با روزنامه آمریکایی «هرالد تریبون»، سخت بر آمریکا و همکاری آنان با انگلیس در قضیه نفت می‌تازد و ضمن دفاع از مواضع و عزت ایرانی می‌گوید: «همراهی سیاست‌مداران آمریکایی با دولت انگلیس در قضیه نفت، ملت ایران را چنان رنجانده است که گمان نمی‌رود کمک‌های مختصر اصل چهارم و کمک نظامی و غیره هرگز بتواند این رنجش و نفرت را از بین ببرد. ملت ایران از آمریکا، خواهان کمک مالی نیست... ما هرگز به دریوزگی نزد آمریکاییان نمی‌رویم.»[6]

هشدار آیت‌الله کاشانی به مصدق

یکی از نکته‌سنجی‌های دقیق آیت‌الله کاشانی در قبال سیاست‌های آمریکا را می‌توان نگارش نامه ایشان به مصدق دانست. یک روز قبل از وقوع کودتای ۲۸ مرداد، وی ضمن نگارش نامه‌ای به مصدق و آگاهی دادن به او در مورد احتمال وقوع کودتا، بار دیگر پرده از چهره واقعی آمریکا برمی‌دارد. در این پیام آیت‌الله بار دیگر با بدبینی‌ای که نسبت به سیاست آمریکا دارد، سعی در خنثی کردن توطئه آنها دارد و در مورد سیاست دوگانه و استعماری آمریکا در مواجهه با دکتر مصدق به او هشدار می‌دهد که: «اگر نقشه شما نیست که مانند سی‌ام تیر عقب‌نشینی کنید و به ظاهر، قهرمان زمان بمانید و اگر حدس و نظر من صحیح نیست که همان‌طور که در آخرین ملاقاتم در دزاشیب به شما گفتم و به «هندرسون» گوشزد کردم که آمریکا ما را در گرفتن نفت از انگلیسی‌ها کمک کرد و حالا به صورت ملی و دنیاپسندی می‌خواهد به دست جنابعالی این‌ ثروت ما را به چنگ آورد... اگر به راستی در این فکر اشتباه می‌کنم با اظهار تمایل شما، سید مصطفی و ناصرخان قشقایی را برای مذاکره خدمت می‌فرستم، خدا به همه رحم بفرماید.»[7] هر چند مصدق جواب سربالا به این نامه آیت‌الله کاشانی می‌دهد اما بعدها معلوم شد که تحلیل و شناخت آیت‌الله کاشانی درست بوده است.

مبارزات ضد آمریکایی آیت‌الله کاشانی در جریان کنسرسیوم

از دیگر واکنش‌های دقیق و بجای آیت‌الله کاشانی نسبت‌ به سیاست‌های استعمارگرانه آمریکا، اعتراض وی به قرارداد کنسرسیوم است.

آیت‌الله کاشانی پس از کودتای ۲۸ مرداد که با بی‌مهری ظالمانه‌ای مواجه شده بود، با وجود همه صدمات و خاطرات تلخ و محرومیت‌های سیاسی که دیده بود در آن محیط پلیسی و خفقان، با صدور اعلامیه‌ای ضمن سرزنش آمریکا، دخالت آن را در قرارداد کنسرسیوم نفت، طی اعلامیه‌ای محکم و شدیداللحن، به باد انتقاد گرفت. در بخشی از این اعلامیه آمده است: «هنگامی که دولت آمریکا، که خود را پیش‌آهنگ اصول دموکراسی و مبتکر منشور آتلانتیک و پشتیبان سازمان ملل می‌داند، در این معامله بی‌شرمانه و انتقام‌جویی وقیحانه با انگلستان مکار و حیله‌گر همکاری می‌نماید و ساعی است به خاطر چند صد میلیون دلاری که از نفت ایران نصیب سرمایه‌داران استعمارچی آمریکا می‌گردد، ملت مظلومی از آزادی و آزادی‌خواهی ناامید و نسبت به تمام ادعاهای دنیای غرب بدگمان گردد، ملت ایران هم حق دارد تصور کند چند میلیون دلاری که به عنوان کمک از طرف آمریکا به ایران می‌رسد و قسمت عمده آن برای تأمین مطامع عده‌ معدودی خرج می‌شود، فقط برای این بوده که بعداً چند صد برابر آن را از حلقوم ملت رنجدیده این سرزمین بیرون بیاورند.»[8]

موضع‌گیری آیت‌الله کاشانی در برابر پیمان بغداد

بعد از کودتای ۲۸ مرداد، آمریکا با همراهی انگلیس پیمان بغداد را طرح‌ریزی کرد تا بتواند از ایران به عنوان سدی در برابر نفوذ رقیب خود، اتحاد جماهیر شوروی، بهره گیرد. از این‌رو است که آن‌ها تنها به تسلیح و آموزش ارتش ایران بسنده نکردند،‌ بلکه در پی انعقاد یک پیمان نظامی منطقه‌ای برآمدند که به آمریکا اجازه نفوذ بیشتر در ایران بدهد. ترکیه، عراق، پاکستان، ایران، آمریکا و انگلیس بر آن شدند تا پیمانی را تحت عنوان «پیمان بغداد» منعقد کنند.

آیت‌الله کاشانی در برابر عضویت ایران در پیمان بغداد، موضع صریح و روشنی اتخاذ نموده و می‌گوید: «عضویت در پیمان بغداد به نفع ما نیست. از نظر من، ملل آسیایی باید بی‌طرف باشند تا میان دو قدرت، که هر لحظه این امکان هست که در برابر یکدیگر قرار گیرند، یک قدرت بین آن دو باشند.»[9] آیت‌الله کاشانی صریحاً اظهار کرده‌اند که: «دولت ایران در این رستاخیز بزرگ باید بی‌طرف بماند و به سوی هیچ بلوکی روی نیاورد.»[10]

اما محمدرضا پهلوی و دربار، که خود را مدیون انگلیس و آمریکا می‌دانستند، ‌به خواست و میل مردم توجهی نکردند و حسین علاء را در مهر ۱۳۳۴، برای عضویت ایران در این پیمان مأمور می‌کنند.

گزارش سفیر آمریکا از مواضع ضد آمریکایی آیت‌الله کاشانی

لویی هندرسون، سفیر آمریکا در ایران، در گزارش خود به وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید در ایران دو گروه سازشکار و افراطی وجود دارد. گروه سازشکار طرفدار همکاری با آمریکا است. آیت‌الله کاشانی و گروه افراطی تسلیم نظریات آمریکا نمی‌شوند و مخالف دخالت آمریکا هستند. هندرسون در مورد آمریکاستیزی آیت‌الله کاشانی به وزارت امور خارجه آمریکا اینگونه گزارش می‌دهد: «یک عامل مزاحم در این جریان [نفت] مداخله کرده و مانع از حل قضیه نفت به نفع آمریکا شده است. این عامل مزاحم که مانع تسلیم ایران به نظریات بانک بین‌المللی و ادامه همکاری بین ایران و آمریکا شده، آیت‌الله کاشانی است.»

هندرسون همچنین اظهار می‌کند که: «آیت‌الله کاشانی برای منافع آمریکا و دول غرب در ایران عنصر خطرناکی است.»[11]

همچنین مجله‌ «نیوزویک» وابسته به مقامات وزارت خارجه‌ آمریکا، در خصوص آمریکاستیزی آیت‌الله کاشانی می‌نویسد: «آیت‌الله کاشانی با روش تند و خشونت‌آمیز خود [نسبت به استعمار] تمام اقدامات مصلحانه‌ دکتر مصدق را در راه حل مسالمت‌آمیز مسأله‌ نفت عقیم گذاشته است، آیت‌الله کاشانی علاوه بر تنفر از انگلیسی‌ها با آمریکایی‌ها نیز کینه و دشمنی مخصوص دارد و مخالف هرگونه سازش بین ایران و دول غربی است.»[12]

علاوه بر اعترافات آمریکایی‌ها در مورد روحیه‌ آمریکاستیزی آیت‌الله کاشانی و باج ندادن و کنار نیامدن او با بیگانگان، روزنامه «ژورنال دژپیت» چاپ قاهره، نیز با توجه به موضع‌گیری‌های تند آیت‌الله کاشانی نسبت به دخالت آمریکا در قضایای کشور به خصوص قضیه‌ نفت می‌گوید: «آیت‌الله کاشانی جداً با هرگونه سازشی در قضیه نفت مخالف است، در صورتی که مصدق می‌گوید دیگر وقت لجاجت گذشته و برای رفع بحران اقتصادی و بهبود اوضاع کشور باید به نحوی قضیه نفت با انگلیس و آمریکا حل شود.[13]»*

 

[1]. خاطرات دکتر محمود شروین، تدوین حمید کرمی‌پور، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۴، ص ۲۳۹.

[2]. آیت‌الله کاشانی و نفت، حسین گلبیدی، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ اول، 1380، ص ۲۱۸.

[3]. آیت‌الله کاشانی و سیاست، مهوش سادات علوی، مؤسسه انتشارات سوره، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۱۰۲.

[4]. مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی‌ها و پیام‌های آیت‌الله کاشانی، ج۲، محمد دهنوی، شرکت سهام خاص، چاپ اول، ۱۳۶۲، ص ۱۲۹.

[5]. بازخوانی نهضت ملی ایران، حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۲۷۳.

[6]. آیت‌الله کاشانی و نفت، ص۲۵۸.

[7]. نهضت روحانیون ایران، ج ۱و۲، علی دوانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ سوم، تابستان ۱۳۹۴، ص۵۳۹.

[8]. نهضت روحانیون ایران، ج ۱و ۲، ص ۵۴۸.

[9]. مبارز نستوه (آیت‌الله کاشانی)، عباس سلیمان‌نژاد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص ۱۲۸.

[10]. مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی‌ها و پیام‌های آیت‌الله کاشانی، ج۴، محمد دهنوی، شرکت سهام خاص، چاپ اول، ۱۳۶۲، ص ۱۵۳.

[11]. بازخوانی نهضت ملی ایران، ص ۲۷۲.

[12]. خاطرات دکتر محمود شروین، ص ۲۳۵.

[13]. روحانیت و اسرار فاش‌نشده از نهضت ملی صنعت نفت، ص 183.

*. این بحث آقای امین بخشی، از هفته‌نامه «بعثت» ـ نشریه «مرکز بررسی‌های اسلامی» ـ چاپ قم، شماره 24، سال سی و هفتم، مورخ اسفند 1395، ص 8 نقل گردید.