نوشتۀ کمال الهلباوی
ترجمۀ میثم صفری
خداوند متعال مرحوم سیدهادی خسروشاهی را مورد رحمت واسعۀ خود قرار دهد. نوشتن پیرامون شخصیت‌های پیشگام و اسوه، به‌ویژه پس از رحلت‌شان، این ترس را در دل انسان ایجاد می‌کند که نکند از عهدۀ رعایت انصاف در موردشان بر نیاید. شخصیت پیشگام و اسوۀ تازه سفر کرده، مرحوم خسروشاهی، مردی به پهنای اقیانوس بود. مایل هستم که ایشان را با چنین صفتی در قالب این روایت نبوی ـ صلّی‌الله علیه و علی آله و صحبه المنتجبین ـ یاد کنم که فرمود: «تودۀ مردم در حکم صد شتری هستند که بعید است یک شترِ سواری در میان آنها پیدا شود». وقتی می‌گویم مرحوم سیدهادی خسروشاهی مردی به پهنای اقیانوس بود، متکی بر واقعیت، آوازۀ بلند و نیکوی ایشان در سالیان دور، از آشنایی طولانی و دیدارها و گفت‌وگوهای گسترده ما با ایشان، سخن می‌گویم. مقصود من از این توصیف، اشاره به احاطۀ علمی بیکران و تلاش‌های گستردۀ ایشان است. واقعیت عملی و سیرۀ رفتاری آن مرحوم نیز شاهد راستینی بر وجود این ویژگی‌هاست. بسیار کم اتفاق می‌افتد که در انسانی همۀ این ویژگی‌ها و کارهای بزرگ با هم جمع باشند؛ او دانشمند و سیاستمدار بود که پس از انقلاب اسلامی مبارک ایران در سال 1979 به یک دیپلمات برجسته، نویسنده، محقّق و مترجم تبدیل شد.زندگی پر از افتخار مرحوم خسروشاهی برای من و بسیاری از کسانی که ارتباط محکمی با آن مرحوم داشتیم، بسیاری از ارزش‌ها و آرمان‌هایی را منعکس می‌کند که واقعیت جامعۀ امروزین ما به شدت به آنها نیازمند است تا در صراط مستقیم و در جهت اصلاح خود، بر اساس آنها گام بردارد. برخی از این ویژگی‌های ارزشی و آرمان‌های‌مرحوم خسروشاهی عبارتنداز:
1. اهمیت خانواده در رشد افراد بزرگ
این مرد بزرگ در آغاز زندگی علمی خود در محضر پدرشان مرحوم سید مرتضی خسروشاهی ـ که از صالحان به‌شمار می‌رفتند ـ رشد یافته و شاگردی کرده است. در این بیت صالح و شایسته، پدر عالم و با شرافتی وجود داشت که به امور خانواده اهتمام فراوان داشته، آنها را با اسلام آشنا کرده و در راه استوار قرارشان داده بود. این پدر بزرگوار به نیکویی فرزندانش را تربیت کرده بود.
2. ورود به حوزۀ علمیه جهت فراگیری علوم اسلامی
از جملۀ مهم‌ترین اساتید ایشان، امام خمینی و علامۀ طباطبایی بودند. ایشان از این دو بزرگوار علاوه بر علوم اسلامی، زهد، سادگی، تعمق در اندیشه، ظلم‌ستیزی، مبارزه با طغیان‌گری و هژمونی قدرت‌های ستمگر، عشق به مسائل اسلامی به‌ویژه مسألۀ فلسطین و کشمیر و دفاع از آنها را آموخته‌اند. پس از خانوادۀ شریف ایشان، شناخت آن مرد بزرگ از مرحوم امام و شاگردی در مکتب ایشان، سنگ‌بنای اساسی در شکل‌گیری آیندۀ این مرد و مشارکت او در میدان‌های دانش، سیاست و دیپلماسی جهت حمایت از بیداری اسلامی به‌حساب می‌آید. آن مرحوم در مکتب امام این درس را هم یاد گرفت که چگونه پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی و در زمان
محمدرضا شاه پهلوی، فعالانه با ظلم مبارزه کند.
3. مردی به پهنای اقیانوس
علت کاربرد این صفت برای ایشان از جانب بنده، از آن جهت است که آن مرحوم وارد عرصۀ پهناور دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران شده و در این مسیر ارتقا رتبه یافته بود. در آغاز سفیر ایران در واتیکان بوده و سپس رئیس دفتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران در مصر شد. پس از مدتی نیز به‌عنوان سفیر ایران در مصر منصوب شد. سفارت مصر در آن زمان در سخت‌ترین و بحرانی‌ترین زمان خود قرار داشت. «انورسادات» رئیس‌جمهور مصر، میزبان شاه مخلوع ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. روابط میان این دو کشور بزرگ، حتی پس از فوت یا به تعبیر صحیح‌تر، ترور انورسادات و قرار گرفتن نام «خالد اسلامبولی»، قاتل او بر روی یکی از خیابان‌های پایتخت ایران تیره‌تر شد. اینها گوشه‌ای از فعالیت‌های مرحوم خسروشاهی در پهنۀ سیاسی و دیپلماسی ایران بود. در عرصۀ فرهنگی نیز آن مرحوم مقاطع خدمت درخشانی داشتند؛ از جمله نمایندگی حضرت امام در وزارت فرهنگ و ارشاد، تأسیس مرکز فرهنگی اسلامی در رُم ـ ایتالیا، استاد دانشکدۀ حقوق تهران و مشاور چندین وزیر؛ از جمله: دکتر ولایتی وزیر وقت امور خارجه.
4. شرکت در کنفرانس‌ها و نشست‌های متعدد
بنده سعادت و افتخار همراهی با آن مرحوم را در بسیاری از کنفرانس‌ها و نشست‌ها داشته‌ام؛ از جمله: نشست‌ها و کنفرانس‌های تقریب بین مذاهب اسلامی، دیدارهایی در راستای تلاش جهت ایجاد وحدت در میان امت اسلامی و مقابله با خطرات تهدید کنندۀ امت اسلامی، مقابله با هژمونی غرب به‌ویژه امریکا حمایت از مسائل اسلامی به‌خصوص مسألۀ فلسطین و دفاع از همۀ مقدسات. آن مرحوم سهم برجسته‌ای در این نشست‌ها داشت. وی اندیشمندی بود که دغدغۀ مشکلات امت را داشت. در همۀ سخنرانی‌ها و دیدارهای خود بسیار با ادب بود و همیشه تبسم بر لب داشت.
5. نویسنده‌ای با چند استعداد
این‌که بنده از ایشان با وصف «مردی به پهنای اقیانوس»یاد کردم، تنها به دلیل احاطه و اشراف گستردۀ ایشان به دیپلماسی درست، برخورداری از سیاست حکیمانه و عاقلانه و فرهنگ عمیق در بسیاری از علوم و امور مرتبط با زندگی نبود؛ بلکه ایشان علاوه بر اینها نویسنده‌ای با چندین استعداد بود. برخی از تألیفات ایشان عبارتست از: اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ و آثار آنان در مصر، سرگذشت تقریب و در راه وحدت و تقریب. مرحوم خسروشاهی پا را از نوشتن و تألیف هم فراتر گذاشته و به‌سوی عرصۀ تحقیق رفته بود که از سخت‌ترین عرصه‌های فرهنگی ـ فکری و مثل صعود به کوه‌های بلند است. آن مرحوم در این زمینه به تحقیق آثار سیدجمال‌الدین اسدآبادی پرداخته است. در بحبوحۀ همۀ این مشغله‌ها و کارهای شماری از نوشته‌های سیدقطب و تعداد دیگری از نویسندگان و اندیشمندان اسلامی را به زبان فارسی ترجمه کرده است. ایشان با آرزوی خدمت به اسلام و تحقق تقریب و وحدت امت اسلامی، شیفتۀ جنبش‌ها و بیداری اسلامی به‌صورت کلی و اخوان‌المسلمین به‌صورت خاص بوده و نسبت به مسائل گوناگون امت اسلامی اهتمام داشت. از جمله اموری که به ایشان در دستیابی به این اشراف و احاطه، کمک کرده بود یک سری از دانش‌ها، مهارت‌ها و اطلاعات بالای ایشان بود. تسلط وی بر زبان مادری فارسی و زبان عربی به واسطۀ تلاش‌های شخصی در این زمینه و خواندن علوم اسلامی به زبان عربی به‌ویژه در حوزۀ علمیه، نیز کمک‌کار ایشان بود.
در پایان این یادداشت شهادت می‌دهم که اشخاصی مانند مرحوم خسروشاهی، با این وسعت و احاطۀ علمی و گستردگی فعالیت، در دوران جدید کمیاب هستند. او بین علم و ارزش‌های مترقی اخلاقی جمعی پدید آورده و در زندگی عملی خود در میدان سیاست، فرهنگ و علم به این ارزش‌ها پای‌بند بود. ایشان شخصیتی با فعالیت‌های گسترده بوده و از روح کریمانه و والایی برخوردار بود. او یک نویسندۀ برجسته، یک محققِ موفق و یک مترجم دقیق بود. دیپلماتِ موفق، سیاستمدارِ برجسته، انقلابیِ آرام و دوستدارِ درستی و اصلاح، جلوه‌هایی دیگر از شخصیت جامع او هستند. خداوند ایشان را مورد رحمت واسعۀ خود قرار داده و او را در بهشت پهناور خویش منزل عطا فرماید. اینها گوشۀ کوچکی از زندگی مرحوم خسروشاهی، آن مرد بزرگ، بود. بررسی کامل همۀ جوانب زندگی و شخصیت ایشان و نوشتن پیرامون آنها در گنجایش یک یادداشت و مقاله نیست. او با خُلقی استوار زندگی خود را در راه مصلحت امت اسلامی و مسائل آن در طبق اخلاص گذاشته و با ارزش‌ها، آرمان‌ها و اصول فکری والایی زندگی کرد. در سخت‌ترین برهه‌ها ایشان را شخصیتی می‌دیدم که امید، تمام زندگی او را پر کرده بود و به شدت پرهیزگار و متخلق به اخلاق بزرگان بود.
خداوند متعال ایشان را رحمت فرماید و پاداشی بیکران، متناسب با بیکران بودن شخصیتش، به او عنایت فرماید؛ در رکاب پیامبران، صدیقان، شهیدان و نیکان؛ که اینان خوش رفقایی هستند!