سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در مراسم نکوداشت و رونمایی نرم افزار مجموعه آثار استاد سید هادی خسروشاهی رحمه الله

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم  بسم الله الرحمن الرحیم الحمدالله رب العالمین

 و الصلاه و السلام علی سیدنا و نبینا ابا القاسم مصطفی محمد و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین.

خابَ الوافِدُونَ عَلى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ المُتَعَرِّضُونَ اِلاّ لَکَ و َضاعَ المُلِمُّونَ اِلاّ بِکَ

وَ اَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلاّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ  بابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرّاغِبینَ

وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطّالِبینَ   وَ فَضْلُکَ مُباحٌ لِلسّاَّئِلینَ

وَ نَیْلُکَ مُتاحٌ لِلامِلینَ   وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ

وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواکَ   عادَتُکَ الاِْحْسانُ اِلَى الْمُسیئینَ

وَ سَبیلُکَ الاِبْقاَّءُ عَلَى الْمُعْتَدینَ  اَللّهُمَّ فَاهْدِنى هُدَى الْمُهْتَدینَ

وَارْزُقْنىِ اجْتِهادَ الْمُجْتَهِدینَ  وَلاتَجْعَلْنى مِنَ الْغافِلینَ الْمُبْعَدینَ

واغْفِرْلى یَوْمَ االدّینِ

خیر مقدم عرض می کنم خدمت عزیزان و بزرگوارانی که در محضرشان هستیم در مراسم رونمایی از نرم افزار آثار مرحوم آیت الله خسروشاهی و همین طور تقدیر و تشکر می کنم از بینندگانی که از طریق فضای مجازی این برنامه را دنبال می کنند با توجه به محدودیت هایی که به جهت شرایط کرونایی حاکم بود، ما تلاش کردیم این مراسم رونمایی و بزرگداشت به دو صورت حضوری و مجازی باشد و کمتر مزاحم عزیزان بشویم برای حضور در مراسم که انشالله زمینه سلامتی عزیزان همچنان برقرار باشد.

امیدوارم که برکات معنوی ماه رجب مشمول حال همه ما و شما شده باشد و تبریک عرض می کنم میلاد گذشته و عید پیش رو را. مراسمی که در خدمتتان هستیم برای بزرگداشت یاد و خاطره عالمی عامل و مجاهدی بزرگ برقرار شده. شاید شایسته بود که کسانی که ارتباط نزدیکتری با آن مرحوم داشتند یا سابقه رفاقت یا شاگردی آن مرحوم را داشتند و شناخت دقیقتری از شخصیت آن بزرگوار داشتند در این جلسه سخنران می بودند و استفاده می کردیم، البته انشالله از محضر حضرت آیت الله اعرافی در ادامه استفاده خواهیم کرد و این به جهت وظیفه در کنار خیرمقدم به عزیزان چند نکته ای را در رابطه با شخصیت مرحوم آیت الله خسروشاهی و بعد هم در ارتباط با کاری که در مرکز انجام شده و در حال انجام هست خدمتتان عرض می کنم که انشالله در ادامه از بیانات حضرت آیت الله اعرافی بهره مند شویم.

تا جایی که به خاطر دارم حضرت آیت الله استادی در یکی از شماره های مجله کیهان فرهنگی نکته ای را در رابطه با مرحوم علامه محمدتقی شوشتری می خواهند بیان کنند، آنجا به یک مسئله ای اشاره می کنند. مرحوم آیت الله شوشتری معروف بودند به داشتن آثار متعدد که خودشان هر اثر را چندین بار بازنویسی کردند، کاری که با عنوان «قاموس الرجال» از ایشان منتشر شده، ویرایش چندم از کار ایشان است، یا کاری که در رابطه با النجحه انجام دادند چند بار این شرح روایی را بازنویسی و تکمیل کردند و آثار متعددی در حوزه های مختلف دارند.

آیت الله استادی در آنجا اشاره می کنند که شخصیت های علمی را می توان به دو دسته تقسیم کرد: عده ای از شخصیت ها، شخصیت هایی هستند که در فضایی قرار دارند که خیلی زمینه حرکت های اصلاحی، زمینه ایجاد حوزه و تربیت شاگرد، زمینه اقدامات عملی برایشان فراهم نیست؛ این شخصیت ها وقتی در این فضا قرار می گیرند آن دانش خودشان را در غالب آثار متعدد خودشان، از خودشان بر جای می گذارند. فکر می کنم این مثال را هم آیت الله استادی زدند، اگر نیست ما اضافه می کنیم بهش، مثل مرحوم فیض، مثل مرحوم علامه شوشتری مرحوم فیض هم مشهور است که بیش از دویست اثر را از خودشان به جای گذاشتند رساله و کتاب که بعضی از آنها مجموعه های چند جلدی در حدیث و در تفسیر و در حوزه های دیگر، خب ناشی از این است که در زمانه ای و شرایطی قرار گرفتند که خیلی امکان اقدامات دیگر برایشان فراهم نبوده، فرصت و مجال برایشان فراهم بوده که آثار متعددی از خودشان بر جای بگذارند.

نقطه مقابل این علما، علمایی هستند که در فضایی قرار می گیرند که اقتضای آن فضا، ورود به عرصه علم است، اقتضای آن فضا این است که آستین بالا بزنند و حرکت های اصلاحی، اجتماعی، تعلیمی انجام دهند و آثاری از این جنس بر جای بگذارند تا آثار قلمی و آثار مکتوب. شاید مثال بارزی که ما در دوره معاصر بتوانیم از آن نام ببریم مرحوم حضرت آیت الله بروجردی است، مرحوم آیت الله بروجردی به اذعان شاگردانشان، به اذعان کسانی که آثار ایشان را تحلیل و بررسی کردند و می کنند، یک شخصیت صاحب مکتب هستند. یک شخصیت دارای یک نگاه متفاوت هستند به علوم اسلامی که دو نمونه اش را اگر بخواهیم نگاه کنیم در حوزه رجال، در حوزه فقه، در حوزه حدیث، نگاهی که دارند نگاه مکتب سازی است، نگاهی که دارند نگاه متفاوت و متمایزی است، ولی فرصتی که در اختیار ایشان قرار گرفت برای مرجعیت عامی که شاید کمتر در تاریخ مرجعیت شیعه مشابه و نظیرش را شاهد هستیم، موجب شد که تمرکز ایشان بر شاگردپروری، بر احیای آثار گذشتگان و بر اقداماتی از این قبیل باشد و آن ظرفیت علمی و دانشی ایشان خیلی در میان آثار هویدا و پدیدار نباشد.

می دانید ایشان یادداشت هایی داشتند در دوره ای که در بروجرد بودند، به عنوان ترتیب اسانید، که در خلال این کتاب های ترتیب اسانید بسیاری از یافته های جدید رجالی دارند که به جهت اینکه خود شما فرصت بازنگری و بازنویسی موثر این آثار را پیدا نکردند، هر وقت هم از ایشان درخواست شد ایشان گفتند که فعلا احیای آثار دیگران مقدم است تا این کارهایی که ما انجام دادیم، به نظر می رسد امروز هم حوزه علمیه ما و علاقمندان رجال و پژوهشگران رجال آنچنان که باید و شاید آثار ایشان را در اختیار ندارند و نتوانستند حتی از آنچه که باقی مانده استفاده لازم را ببرند. در حالی که اگر ایشان فرصت بازنگری و تدوین موثرتری پیدا می کردند، وضعیت امروز به گونه دیگری بود. یا در حوزه حدیث، ایشان نگاه هایی داشتند که تلاش کردند آن را در قالب کتاب جامع الاحادیث منتشر کنند. خب متاسفانه در زمان حیات ایشان این امر میسر نشد و شاگردان ایشان بعد از رحلت آن عالم بزرگوار اقدام به انتشار این کتاب کردند و قرائنی در دست هست که اینجا فرصت پرداختن به آن نیست که اگر این کار توسط خود آیت الله بروجردی انجام می شد  بسیار متفاوت و متمایز از آن چیزی می شد که امروز از  آن کارِ البته ارزشمندی که ما امروز به عنوان جامع الاحادیث می شناسیم.

این مقدمه را اشاره کردم تا برگردم به شخصیت مرحوم آیت الله خسروشاهی؛ مرحوم آیت الله خسروشاهی به نظر می رسد که شخصیتی هست می شود گفت جامع این اطراف بود، جامع اطراف مختلف بود. شاید مهمترین و بارزترین ویژگی در شخصیت ایشان همین ویژگی است. از طرفی با حوزه علمیه ؟؟ 30:37 سنتی ارتباط پیدا می کنند، شاگردی حضرت آیت الله بروجردی، شاگردی حضرت امام، شاگردی حضرت آیت الله خویی، ارتباط با بزرگانی مثل علامه طباطبایی، مثل مرحوم آقا بزرگ تهرانی، اینها را در پرونده دارند به عنوان یک شخصیت علمی حوزوی آثار متعددی را از خودشان بر جای می گذارند، بیش از 80  اثر، قریب 100 اثر از ایشان باقی مانده که اقدام به تالیفش کردند و بیش از 100 اثر نسبت به احیای آثار دیگران، نسبت به تدویبش و تحقیقش  و ترجمه اش اقدام کردند و این آثار را از خودشان بر جای گذاشتند.

 شاید جالب باشد، من امروز مرور می کردم در پایگاه نورمگز و فهرست مقالاتی که شاید انشالله جا دارد ما در نسخه بعدی مجموعه آثار این مقالات را هم به این نرم افزار اضافه کنیم، مرحوم آیت الله خسروشاهی بیش از 205 عنوان مقاله امروز در پایگاه نور مگز دارند، و نکته جالب توجه این است که بخش عمده این مقالات بین سال 41 تا 53 تدوین شده. یک فاصله ای افتاده  و دوباره یک موج دیگری از آثار قلمی ایشان تا حدود سال 94 و 95، میراث مکتوبی هست که از ایشان امروز در اختیار ما هست.

ولی فعالیت های ایشان منحصر به این اقدامات علمی نیست. در صحنه عمل می بینیم در همان جوانی مرتبط می شوند با مرحوم نواب صفوی، مرتبط می شوند با مرحوم آیت الله کاشانی، مرتبط می شوند با حضرت امام. نقش سنگینی را به عهده می گیرند در نهضت انقلاب اسلامی، نقش اثرگذاری را به عهده می گیرند در پیشبرد انقلاب اسلامی. هم با حوزه سنتی در ارتباط هستند هم با فضای روشنفکری در ارتباط هستند و با نواندیشان و اصلاح خواهان، کسانی که به دنبال اصلاح و بازگشت به اسلام حقیقی بودند در جهان، حرکت هایی که در مصر و لبنان و جاهای دیگر اتفاق افتاد، شاهد هستیم که ایشان به این حرکت ها می پیوندد، با این جریانات همسو و همکار می شود. هم ایفای نقش می کنند در ارتباط با عالم مسیحیت، در ارتباط با کلیسا و حرکت هایی که آنجا وجود دارد، سعی می کنند در آنجا با انتشار مجله و کتاب، با ارائه ی تصویر حقیقی از اسلام ارتباط بین ادیانی را برقرار کنند، هم می بینیم ایفای نقش می کنند در ارتباط با مصر، با الأزهر، با جامعه نخبگانی اصلاح گرایی که در جهان عرب شکل می گیرد، با اینها هم ارتباط دارند و جزئی از این جریان نوگرای جهان اسلام می شوند در عمل نه صرفاً در آثار قلمی شان. و این ویژگی بارز و شاخص مرحوم آیت الله خسروشاهی است که ما به خصوص در آن دوره، به خصوص در دوره ای که بدنه حوزه شناخت عمیقی از این فضاها ندارد. کسانی که حرکت های نواندیشانه دارند، کسانی که حرکت های بازگشت به اسلام حقیقی را دنبال می کنند، کسانی که به دنبال اصلاحات اجتماعی هستند در جوامع اسلامی، به نسبتی در حوزه ها مهجور هستند، حرفشان آن طور فهمیده نمی شود. خیلی از آنهایی هم که داخل این جریانات می افتند و اقداماتی را آغاز می کنند، از آن نگاه علمی فاصله می گیرند، دیگه فرصت بیان و تولید آثار را پیدا نمی کنند؛ ولی مرحوم آیت الله خسروشاهی هر دو زمینه را در کنار هم حفظ می کنند، هم اقدام به تولید آثار، تولید گفتمان، نگارش کتاب، نگارش مقاله، ترجمه آثار به زبان های دیگر با نگاه بلندی که داشتند، شاید بعضی وقت ها امروز ماها حتی در قالب موسسات، در قالب حرکت هایی که انتظار می رود با فضایی که در جامعه امروز هستیم، نگاه به بیرون جزو ذات برنامه های ما باشد، ولی خیلی از اقدامات را ما می بینیم که کاملا درون گرا و محدود تعریف می شود و انجام می شود، اما در آن عصر شخصیتی مثل مرحوم آیت الله خسروشاهی با نگاه بلندش، نگاهی جهانی، نگاهی فراگیر، نگاهی جدی به نیازهای عالم اسلام، به حرکت هایی که در عالم اسلام وجود دارد، می بینید در نگاه ایشان وجود دارد، توجه دارند به این نکات و بین این ویژگی ها، نگاه حوزه ای و سنتی و نگاه روشنفکری، اقدام علمی و اقدام عملی، نگاه به درون جامعه شیعی و حوزوی، نگاه به جامعه بین المللی و ارتباط با اهل سنت و ارتباط با ادیان دیگر مجموعه ای از این ویژگی ها در شخصیتی مثل ایشان گرد هم جمع می شود که حتی ما در موسساتمان یا مجموعه هایی از این قبیل، این توفیق و این امکان را پیدا نمی کنیم که این طور فراگیر برنامه ریزی کنیم و اقدام کنیم و برون داد داشته باشیم.

شاید کاری را که مرحوم آیت الله خسروشاهی به تنهایی طی حدود 60 سال خدمت علمی خودش و مجاهدت عملی خودش انجام داده، این کارنامه را امروز برای یک موسسه از قبیل موسساتی که پیرامون ما هست، به عنوان کارنامه موسسه ثبت کنیم، بگویند کارنامه قابل قبولی است، کاری که یک فرد در یک شرایط و زمینه نامساعد انجام داده قابل مقایسه است بعضی وقت ها با کارهایی که یک مجموعه در شرایط مساعد و با حمایت ها و کمک هایی که وجود دارد انجام داده.

از خداوند بزرگ برای این عالم بزرگوار و جلیل القدر طلب رحمت و مغفرت و علو درجات داریم و امیدواریم که با اجداد طاهرینشان مشهور شوند و کارنامه عمل پرباری که دارند مایه افتخار ایشان باشد به برکت صلوات بر محمد و آل محمد.

بخش دوم عرایض بنده معطوف است به گزارشی از اقدامی که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در راستای بزرگداشت مقام علما و نشر آثار و دیدگاه ها و نظریات ایشان صورت گرفته.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی یک وظیفه اولیه و تعریف شده دارد و آن تسهیل دسترسی محققان به متون و منابع اسلامی است. امروز و در پی سه دهه تلاش محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مهندسان همکار ما، این فضا فراهم شده که قریب به اتفاق منابع علوم اسلامی امروز در قالب محصولات نرم افزاری در اختیار هست.

وظیفه اصلی که برای مرکز تعریف شده ایجاد دسترسی و عرضه منابع علوم اسلامی برای محققان است، ولی تلاش شد در کنار ظرفیتی که برای این اقدام فراهم شده، ما بتوانیم نسبت به نشر آثار بزرگان اقدام کنیم. شخصیت های علمی ما در طول تاریخ به ویژه بخشی معطوف به شخصیت هایی که امروز کمتر در خدمتشان هستیم، از دست دادیم آنها را یا فعالیت هایی که مربوط به دوره های گذشته است و امروز انگیزه برای بازنشر آثارشان کمتر هست، اگر آثارشان در معرض قرار نگیرد، اگر آثارشان در دسترس قرار نگیرد، خیلی از این افکار و اندیشه ها ممکن است گرفتار مهجوریت و فراموشی شوند، مثل بسیاری از آثاری که ما در دوره های مختلف اطلاع داریم که در دسترس ما بودند اما امروز متاسفانه یا آن آثار از دسترس ما خارج شدند یا علی رغم وجود نسخه های خطی یا حتی چاپی آنها، اما به یک بیان می توان گفت که این آثار در دسترس نیستند، چون محققان ما امکان دسترسی به آنها را ندارند.

چند اقدام باید در این مسیر صورت بگیرد که ما تلاش کردیم این اقدامات را رقم بزنیم:

1ـ دیجیتال سازی این محتواها؛ خیلی از این محتواها به صورت دیجیتال وجود ندارد امروز، عرض کردم از مجموع مقالاتی که ما امروز از مرحوم آیت الله خسروشاهی در نور مگز داریم حدود 205 مقاله، بیش از نیمی از آن مربوط به پیش از سال 53 است، این محتواها تبدیل به نسخه دیجیتال نشوند امکان دسترسی محققان به این محتواها فراهم نیست. دیجیتال سازی محتواها اقدام اول بوده.

تبدیل آنها به محصولاتی که قابل استفاده باشد اقدام دوم و در کنار آن دسترس پذیری این محصولات اقدام سومی است که باید صورت بگیرد.

ما مفتخر هستیم طی این مدت در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قریب به 150 عنوان نرم افزار با عنوان مجموعه آثار بزرگان تولید کردیم، بزرگانی که بخشی از آنها در قید حیات هستند و نیاز به نشر آثارشان هست مثل مراجع معظم تقلید، مثل بسیاری از اساتید بزرگ و سرشناس امروز حوزه های علمیه و بخشی از آنها هم بزرگانی هستند که ما امروز امکان دسترسی به آنها و حتی امکان دسترسی به آثار آنها را نداریم و در خلال این 150 نرم افزار، حدود 3 الی 4 هزار جلد آثاری که تا به حال به تعبیری می توان گفت در دسترس نبوده، در دسترس محققان قرار گرفته و ما این را به عنوان یک وظیفه در قبال این بزرگان، در قبال بزرگداشت این بزرگان، در قبال نشر دیدگاه ها و معارفی که این بزرگان کشف کردند و عرضه کردند بر خودمان فریضه ای می دانیم این نکته را و امیدواریم در ادامه هم بتوانیم این خدمت را به جامعه علمی و حوزه های علمیه عرضه کنیم. نمونه اش هم کار مرحوم آیت الله خسروشاهی است، این اثری که امروز رونمایی می شود نسخه سومی است که از این اثر ارائه شده، قبلا با تعداد محدودتری از آثار ارائه شده بود، امروز بیش از 130 جلد از آثار ایشان در این مجموعه گردآوری و عرضه شده، همزمان در قالب هایی مثل نور لایب 45:37 و کتابخانه دیجیتال این آثار در دسترس هست برای نه تنها محققان کشورمان، برای جهان اسلام.

با توجه به محدودیت وقت به همین مقدار اکتفا می کنم. در پایان تشکر می کنم از حضور بزرگوارانی که در جلسه حاضر هستند، عزیزانی که از طریق فضای مجازی جلسه ما را دنبال می کنند و در رأس همه این موارد، از مدیریت محترم حوزه های علمیه آیت الله اعرافی که مزین کردند مجلس ما را. باز هم هدیه می کنیم به روح مرحوم آیت الله خسروشاهی صلواتی بر محمد و آل محمد.