اسلام و هیئت

اسلام و هیئت

مسئله اول: حقیقت فلک و معنای آن

فلک در شریعت اسلام

مسئله دوم: پایه و پیکره زمین

دلایل کروی بودن زمین

در بیان پایه  بنیاد زمین

مسئله سوم: حرکت زمین!

نکته

حرکت های زمین

مسئله چهارم:‌زمین متعدد است؟!

نکته

مسئله پنجم: سیارات نه گانه  زمین های هفت گانه؟

مقام اول

مقام دوم

انتظار کشف مهم!

مسئله ششم: حقیقت آسمان ها و زمین ها

طبقات هوا و ضخامت آن

گروه اول

گروه دوم

گروه سوم

گروه چهارم

گروه پنجم

گروه ششم

گروه هفتم

گروه هشتم

گروه نهم

گروه دهم

مسئله هفتم: ترتیب آسمان ها و زمین ها

جمع بندی این مسئله

مسئله هشتم: مرکزیت خورشید

حرکت خورشید

حرکت زمین و شناخت برج ها

دفع توهم دیگر

مسئله نهم: تحقیق در صفات خورشید

مبحث اول: خورشید و حرارت آن

اما شریعت اسلام

مبحث دوم: قطر خورشید

نهصد فرسخ در نهصد فرسخ

مبحث سوم: وزن کره خورشید

مبحث چهارم: دوام یا زوال خورشید؟

مبحث پنجم: آیا خورشید متعدد است؟

اما شریعت اسلام

موجود زنده در شمس و قمر

مسئله دهم: چگونگی ماه

امر اول: وضع و موقعیت ماه و فلک آن نسبت به سایر ستاره ها و افلاک

امر دوم: آیا کره ماه متعدد است؟

اما در شریعت اسلام

امر سوم: درباره حرارت کره ماه

مسئله یازدهم: تعداد سیارات

اما شریعت اسلام

تنبیه

مسئله دوازدهم: حیات در سیارات

دانشمندان و مسکونی بودن سیارات!

علل مسکونی بودن!

موجدات زنده در سیارات

مسئله سیزدهم: شهاب ها و دنباله دارها

شهاب ها و دنباله دارها در شریعت اسلام

مسئله چهاردهم: در تعدد عوالم و نظامات

تعدد عوالم

مقاله اول

مقاله دوم

مقاله سوم

مقاله چهارم

مقاله پنجم

مقاله ششم

مقاله هفتم

مقاله هشتم

مقاله نهم

مقاله دهم

مقاله یازدهم

مقاله دوازدهم

مقاله سیزدهم

مقاله چهاردهم

مقاله پانزدهم

مقاله شانزدهم

خاتمه کتاب: چند مقاله  نکته!

تکمیل

ده گفتار

گفتار یکم: خدیا به نام تو و در زینهار تو

گفتاردوم: اسلام و در پیرامون آن

اسلام چیست؟

اسلام از نظر دانشمندان غرب

گفتار سوم: هیئت، تاریخ، موضوع، تعاریف و چگونگی ارتباط آن با اسلام

هیئت و تاریخ آن

سودهای این دانش

هیئت و تعاریف و موضوع و اقسام آن

ارتباط «هیئت» با اسلام

گفتار چهارم: «اسلام و هیئت» و سبب تألیف آن

سبب تألیف این کتاب

گفتار پنجم: تقریظ های دانشمندان

گفتار ششم: ترجمه های این کتاب و امتیاز این ترجمه

گفتار هفتم: در بیان منابع کتاب

گفتار هشتم: شرح حال مولف

هبه الدین و نام و نشان او

هبه الدین در بخش اول زندگانی

هبه الدین در بخش دوم زندگانی

هبه الدین در بخش سوم زندگانی

ترقی از اسارت به وزارت

هبه الدین در وزارت فرهنگ عراق

هبه الدین و مولفات وی

گفتار نهم: شرح حال مترجم چاپ اول

گفتار دهم: دو چکامه درباره اسلام و هیئت

در تقریب کتاب «اسلام و هیئت»

متن نامه مولف

به ناشر چاپ اول کتاب حاج سراج انصاری

اجمالی از شرح حال مولف

شرح حال آقای «شهرستانی» مولف کتاب

نمایه

اعلام

مکان

کتاب ها

درباره ترجمه جدید (چاپ ششم)      

ترجمه كتاب اسلام و هیئت تألیف علامه كبیر، شادروان، آیة الله سید هبة الدین شهرستانى ، پیش از این پنج بار چاپ شده است ... چگونگى داستان چاپ هاى قبلى را من در «مقدمه چاپ اول» و «یادداشتى بر چاپ سوم» آورده ام، اما نكته اى كه در این جا باید به آن اشاره كنم این است كه آنچه كه هم اینك تقدیم علاقه مندان می گردد، در واقع ترجمه جدیدى از آن كتاب است كه به طور كامل، توسط این جانب و براى حفظ اثرى كه مدت ها روى آن كار كرده بودم، به عمل آمده است ....

كتاب الهیئة والاسلام نخست چندین بار و توسط شخصیت هاى معروفى چون: محمد باقر میرزا خسروى - فرماندار غرب ایران- (در سال 1329 ه. ق) و استاد دكتر محمود شهابى (در سال 1340 ه. ق) و استاد اسماعیل فردوس فراهانى (در سال 1356 ه. ق) به فارسى ترجمه شده و بعضى از آن ترجمه ها در همان شصت- هفتاد سال پیش، چاپ و منتشر شده اند، اما این ترجمه جدید كه حداقل اضافاتى به مقدار نصف مجموع مطالب چاپ اول را دارد، از روى آخرین متن عربى كتاب به عمل آمده و ده ها پاورقى مبسوط و مشروح در توضیح مطالب مؤلف محترم و با توجه به آخرین اكتشافات علمى در زمینه نجوم و آسمان شناسى، همراه عكس هاى جدیدى كه توسط ما به آن افزوده شده، در مجموع، ترجمه و اصل كتاب به كلّى متفاوت از ترجمه ها و چاپ هاى پیشین شده و شكل كامل تر و جدیدى به خود گرفته است.

البته با توجه به اكتشافات عجیب و غریب روزانه و مستمر درباره ستارگان و كهكشان ها و با توجه به آمار و ارقام واقعاً «نجومى»- كه گاهى دانشمندان این علم، با استفاده از دقیق ترین ابزار فنى و ماهواره ها و ...- آنها را بیان می كنند و سخن از میلیاردها نجوم و ستاره دنباله دار و كهكشان و ... به میان می آورند و یا صحبت از فاصله هاى میلیونى- به سال نورى- بین اجرام آسمانى مطرح می كنند، تحقیقات و پژوهش ها، در این زمینه پایان یافتنى نیست و هم چنان ادامه دارد و در واقع می توان گفت كه علم «همه روزه» با ابزار و وسایل آسمان شناسى دقیق و الكترونیك و ایستگاه هاى فضایى و مانند «هابل» و ...، كشفیات جدیدى را عرضه می كنند كه حاكى از عظمت جهان هستى و قدرت پایان ناپذیر خالق مطلق بوده و نشان دهنده «اندك» بودن معلومات بشرى است ...^[1].

با این وصف، ما ترجمه جدید این كتاب را كه یك قرن پیش تألیف و چاپ شده و در زمان خود، یكى از مهم ترین كتاب ها محسوب شده است، امروزه به عنوان «بخشى از تاریخ علم هیئت » از دیدگاه یك عالم بزرگوار اسلامى، به علاقه مندان علم هیئت عرضه می داریم ....

البته مراجعه به پاورقی ها و توضیحات ما در بعضى از مسائل مطرح شده در كتاب و دقت در چگونگى و شگفت انگیز بودن این اطلاعات و داده هاى جدید، به خوبی روشن می سازد كه در عصر ما، براى بررسى علم هیئت از دیدگاه اسلام ، تألیف كتاب جدیدى، با همكارى دانشمندان اسلامى و پژوهش گران علوم گوناگون، لازم و ضرورى است ... و آنچه كه ما تقدیم می كنیم- همان طور كه اشاره شد- فقط نشان دهنده گوشه اى از تاریخ قدیمى و اطلاعات پیشین مربوط به این علم، و دیدگاه هاى خاص یك عالم صاحب نظر، در یك قرن پیش است و بس!

البته ترجمه جدید این كتاب و نشر آن- براى ششمین بار- هرگز به این معنا نیست كه نگارنده در همه مسائل مطرح شده، با مؤلف محترم هم فكر است و یا همه آرا و نظریات وى را، به طور مطلق می پذیرد! ... بلكه هدف تشویق «طلاب حوزه هاى علمیه» به بحث و فحص در علم نجوم و هیئت و با استناد به آخرین كشفیات درباره پدیده هاى عظیم و عجیب آسمانى است. كه متأسفانه گویا برخلاف حوزه هاى علمیه پیشین، در عصرها، توجه خاصى به آن مبذول نمی شود.

پس اگر در لسان روایات ما آمده است كه خداوند را «هزار هزار عالم و هزار هزار آدم»- غیر از «آدم» ما بوده است- باید با استناد به همین روایات، در كشف چگونگى این هزار هزار آدم و عالم كوشید ....

بى تردید نسل هاى آینده، تحقیقات كنونى دانشمندان جهان را هم به مثابه «گوشه اى از تاریخ علم هیئت» خواهند پذیرفت، ولى معلومات و آگاهی هاى آنها، بسیار فراتر از آن خواهد بود كه ما اكنون می توانیم آن را تصور كنیم!

***

براى پى بردن به عظمت جهان هستى، كرات آسمانى و كهكشان ها و ... یك اشاره اجمالى، در این مقدمه بی تناسب نخواهد بود:

علم امروز می گوید جهان هستى در نتیجه یك انفجار بزرگ پدید گشت و «ماده» از آن به وجود آمد. ولى این پرسش مطرح گردید: ماده اى كه به وجود آمد و پخش گردید، آیا در «زمان» و «مكان» هستى یافت؟ ... و پاسخ مثبت می دهند كه در زمان و مكان پدیدار گشت! انیشتین در این جا «بعد چهارم» را كه «زمان» باشد مطرح نمود.

دانشمندان می گویند انسان وقتى به آسمان نگاه می كند، با چشم غیر مسلح، مى تواند سه هزار ستاره را ببیند كه در آسمان به دور خورشید می چرخند و مانند خورشید و ماه قابل رؤیت هستند.

پیشینیان از این كوكب ها به هراس افتادند و آنان را «خدایان» نامیدند! و به پرستش آنها پرداختند تا این كه پیامبران آمدند و آنان را به راه راست رهنمون شدند. 

دانشمندان عمر جهان هستى را سیزده میلیارد سال می دانند كه از انبوه توده هاى ستارگان بسیار بزرگ تشكیل شده است و داراى صدها هزار میلیون خورشید و ماه در آن وجود دارد.

ولى عقل این فرضیه را نمى تواند بپذیرد چرا كه اگر براى هر ستاره اى اسم خاصى بگذاریم، چه مقدار دقت لازم خواهد بود كه نام ستارگان این كهكشان ها را بشماریم؟

دو هزار سال تمام براى شمارش نام آنان وقت لازم خواهیم داشت: «فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ* وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ» فاصله بین این ستارگان بزرگ و كهكشان ها بسیار زیاد است. تندروترین موشكى كه انسان تاكنون توانسته است بسازد و به فضا بفرستد، می تواند بیست كیلومتر در ثانیه حركت كند. و با توجه به فاصله كهكشان ها با زمین، هر موشكى كه بخواهیم به سوى آنها پرتاب كنیم- منهاى خورشید- صد هزار سال زمان لازم خواهیم داشت تا به مقصد برسد؟

نزدیك ترین كهكشان، داراى یك صد هزار میلیون خورشید یعنى یك صد میلیون مجموعه شمسى است. و خورشید ما كه مستقر و ثابت است، اگر حرارتش بیشتر شود، كره زمین با فاجعه اى روبه رو خواهد شد.

در كهكشان «عقرب» ستاره یا خورشیدى وجود دارد كه 27 میلیون بار، بزرگ تر از خورشید ماست! هر نور كم سویى هم كه ما در آسمان می بینیم، پرتوى از یك جهان است و دانشمندان مدعى هستند كه در جهان هستى بزرگ، هزار هزار هزار میلیون كهكشان وجود دارد پس جایگاه كره ما و انسان ها در قبال این جهان هستى چه مى تواند باشد؟ «أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ». پس نباید اصولًا فكر كنیم كه كره زمین، حجم قابل اعتنایى در برابر این كرات، ستاره ها، خورشیدها و كهكشان ها دارد!

نور با سرعت سیصد هزار كیلومتر در ثانیه در حركت است، یعنى نور هفت بار و نیم در هر ثانیه به دور كره زمین می چرخد! یعنى نورى كه امروز ما در آسمان رؤیت مى كنیم، در واقع قبل از یك میلیون سال نورى از آن ستاره یا خورشید ساطع شده تا به ما رسیده است!

ماه نورى ندارد! و سرد است و به دور كره زمین می چرخد و كره زمین، دنباله رو خورشید است. ستارگان دیگر، هر كدام كوكب هاى ویژه خود را دارند، ولى كره زمین فقط یك كوكب- ماه- را دارد كه در هر 29 روز و نیم در ماه، به دور آن گردش می كند! كره زمین پنجاه برابر بزرگ تر از ماه است و خورشید یك میلیون بار از زمین بزرگ تر است.

این خلاصه اى از اكتشافات و نتیجه بررسی هاى دانشمندان علوم نجوم و هیئت و آسمان است كه با استفاده از محاسبات دقیق علمى و پس از مراجعه به نتایج به دست آمده از عكسبرداری ها و اكتشافات عجیب دستگاه هایى چون «هابل» و یا ماهواره هاى فضایى و موشك هاى فضاپیما و هزاران وسیله علمى دیگر، به این نتایج رسیده اند. این نتایج، بی تردید همه دانستنی ها درباره جهان هستى بزرگ نیست ... پس آنچه كه در گذشته به آنها اشاره شده و در لسان قرآن و احادیث آمده در واقع، براى تقریب ذهن افراد و متناسب با درك و فهم انسان عصر نزول قرآن و صدور روایات می باشد و فقط به عنوان اشاره به عظمت خلقت و هستى است وگرنه میدان و بستر گسترده تر براى ارزیابى و یافت و درك حقایق فزون تر، همواره باز بوده است همانطور كه نظریات امروزه دانشمندان، در واقع اشاره به گوشه هایى از دانسته های آنان  درباره جهان بزرگ هستى و پیدایش خلقت و انسان و آسمان ها و كهكشان ها است.

با توجه به این نكته ها، فضلا و علماى ما باید با مراجعه تحقیقى دقیق تر و علمى تر به آیات و روایات درباره كرات آسمانى و كهكشان ها و ستاره ها و كره زمین و «الف الف عالم و الف الف آدم» به نتایج درخشان ترى در مورد پیش گویی ها و تبیان هاى آیات و احادیث برسند و این نكته را فراموش نكنند كه آنچه كه در زبان علوم نجوم و هیئت با استناد به آیات و روایات، مطرح شده همگى براى «تقریب ذهن» انسان ها و متناسب با عصر و زمان بوده است نه همه واقعیت ها .

***

در پایان یادآور می شود كه هرگونه تذكار اصلاحى و یا تكمیلى و یا هرگونه نقد و بررسى علمى را درباره این كتاب از آشنایان و آگاهان به علم هیئت و نجوم، می پذیریم و نظریات آنها را، در چاپ هاى بعدى این كتاب، مورد توجه و استفاده قرار خواهیم داد.

«وَلِلَّهِ مُلْك السَّمواتِ وَالأَرضِ وَاللَّهُ عَلى كُلِّ شَى ءٍ قَدِیرٌ* إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمواتِ وَالأَرضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِى الأَلْبابِ»^[2].

«فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ* وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ»^[3]

سید هادى خسروشاهى

محرم الحرام 1428 ه ق- 1387 ه ش

قم، مركز بررسی هاى اسلامى