مانیفست یا منشور جهانی اسلام و بحران فعلی جهان

مقدمه

در سفری به «انگلستان»، برادران پاكستانی خبر دادند كه استاد سید ابوالاعلی مودودی به «لندن» آمده و برای معالجه، در نزد فرزند ارشد خود كه یكی از پزشكان معروف آمریكاست، عازم آن دیار است

پس از سالها ارتباط با استاد مودودی از طریق مكاتبه و ترجمه و نشر بعضی از آثار وی به زبان فارسی، مشتاق دیدار وی بودم؛ كه بخواست الهی این امر، در آن سامان اتفاق افتاد...

در جنوب لندن و منطقه پاكستانی‌ نشین، به دیدار استاد رفتیم... در آپارتمانی كوچك متعلق به یكی از اعضا «جماعت اسلامی» اقامت داشت و فرصت مناسبی برای گفت‌وگو بود... شاید چند ساعتی دربارة مسائل گوناگونی با استاد مودودی سخن گفتیم... مرد وارسته و برجسته و فرهیخته و مسلمانی پاكدل و محب اهل بیت و از احفاد ائمه اطهار... این نكته را كه من تا آن موقع از آن اطلاع نداشتم، خود وی بیان كرد و «شجره‌نامه» سیادتش را هم كه در یكی از آثارش چاپ شده بود، به من اهدا نمود و معلوم شد كه نسب وی پس از سی ‌ونه واسطه، به امام حسین علیه‌السلام می‌رسد

 از استاد خواستم كه اجازه دهد عكسی به یادگار بگیریم كه مانند اغلب علمای سنتی شبه ‌قاره هند، آن را جائز نمی‌دانست! و این البته در عین اینكه موجب تعجب بود، نشان ‌دهندة عمق استواری در عقیده مذهبی هم بود

من به استاد گفتم ما كه این امر را مجاز می‌دانیم، اگر از شما اجازه نگیریم و خود عكسی بگیریم آیا اشكالی دارد؟ گفت: نه! در پاكستان هم بدون اجازه از من عكس می‌گیرند... و شما هم می‌توانید به اجتهاد خود عمل كنید!... و ما توسط یكی از برادران، به اجتهاد خود عمل كردیم كه متأسفانه به هنگام ظاهر كردن عكس در ایران، معلوم شد كه به علت تاریكی اتاق و یا عمل نكردن «فلاش» عكس با كیفیت بسیار نازلی گرفته شده است كه هنوز موجود است، ولی قابل چاپ نیست...

موقع خداحافظی استاد چند جلد از كتاب‌های جدید خود و یك كتاب از دكتر محمد رفیع‌الدین رئیس آكادمی اقبال را به من اهدا  كرد كه با خود به ایران آوردم... و استاد مودودی گفت كه اگر كتاب رفیع‌الدین هم به فارسی ترجمه شود خیلی مفید است... كتاب دكتر رفیع‌الدین ManifestofIslam ـ مانیفست اسلام ـ نام داشت... و من آن را پس از بازگشت به ایران، به استاد سید غلامرضا سعیدی دادم و داستان دیدار با استاد مودودی و اهدای كتاب را نقل كردم و از ایشان خواستم كه ترجمه آن كتاب را نیز به‌عهده بگیرند بویژه كه رساله‌ها و آثاری هم از خود استاد مودودی را ترجمه كرده‌اند.[1]

مرحوم استاد سعیدی با توجه به اهتمامی كه به نشر فرهنگ اسلامی داشت، به‌سرعت به ترجمه كتاب پرداخت، ولی در مورد چاپ و نشر آن دچار مشكلاتی شد كه طی نامه‌ای به اینجانب، ضمن اشاره به اینكه كتاب را به «تشویق و تأكید» بنده ترجمه كرده‌اند می‌خواستند كه در «جنبه عملی آن» نیز شریك شوم، و هدفشان آن بود كه بتوانند كتاب را در تیراژ وسیعی چاپ و در اختیار جوانان قرار دهند.

متن نامه استاد سعیدی به اینجانب از این قرار بود:

9/6/44

ـ  سیدی الاجل!

امیدوارم به لطف خدای متعال موفق و مؤید و كامروا باشید.

كتاب «مانیفست اسلام» را این روزها به دقت مطالعه كردم و بیشتر از پیشتر مسحورم ساخته، لذا از خدای بزرگ توفیق می‌طلبم كه بتوانم در ظرف دو سه ماه ترجمه آن را برای چاپ آماده سازم.

هرچه از اهمیت مندرجات‌آن بگویم، كم گفته‌ام و اطمینان دارم مطالعه ان انشاءالله برای نسل جدید خوراك ذهنی لذیذ و مقوی و برای خدمت‌گزاران اسلام حربه برّنده و قاطعی باشد.

برای اینكه عام‌المنفعه باشد، درنظر دارم ده‌هزار جیبی و دو هزار نسخه به قطع معمولی به چاپ برسانم، ولی فعلاً دست بنده برای این كار باز نیست خواهشمندم حضور حضرت آیت‌الله شریعتمداری مدظله با ابلاغ عرض فدویت، این موضوع را طرح فرمائید كه آیا ممكن است بذل رحمتی فرموده و از وسائلی كه در دسترس معظم‌الیه است از پنج هزار تومان تا ده‌هزار تومان وجه در اختیار بنده بگذارند كه در ضمن مدت یك سال بتدریج بپردازم؛ اگر این تسهیل فراهم شود به نازل‌ترین قیمتی كه امكان داشته باشد در دسترس مشتری گذاشته خواهد شد و صرف‌نظر از سهمی كه در تشویق و تأكید برای ترجمه این اثر مهم جهانی داشته‌اید در جنبه عملی آن نیز شریك خواهید بود.

تصور می‌كنم اگر برای دستگاه مالی معظم‌الیه امكان نداشته باشد دو سه نفر از شخصیت‌های صالح و لایق را بتوانند ارشاد و معرفی فرمایند تا در انجام این منظور كمك كنند. منتظر نتیجه اقدام جنابعالی هستم. با عرض ارادت به همه دوستان معظم و همكاران عالیقدر. قربانت سیدغلامرضا سعیدی

و من پس از ارائه نامه به معظم‌له، و كسب اجازه از ایشان، با بعضی از اعضای هیأت مالی مجله «مكتب اسلام» در تهران صحبت كردم و مرحوم حاج ابوالفضل احمدی كه خود اهل مطالعه و مسلط به زبان انگلیسی بود، این امر را پذیرفت و قرار شد مبلغ پنج‌هزار تومان به عنوان «قرض‌الحسنه» به استاد سعیدی بپردازد... و به نظرم پس از اقدام و نشر كتاب هم از بازپس‌گیری مبلغ فوق، خودداری نمود.

* * *

به هرحال ترجمه كتاب دكتر رفیع‌الدین: «مانیفست اسلام»، كه تحت عنوان «منشور جهانی اسلام» انتشار یافته بود، اینك در ضمن مجموعه آثار مرحوم استاد سیدغلامرضا سعیدی در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.

كتاب دیگری هم به نام: «منشور نهضت اسلام در برابر بحران فعلی جهان» به تناسب موضوع، به ضمیمه این كتاب منتشر می‌گردد... این كتاب تألیف «مارگرت ماركوس» بانوی فرهیخته آمریكایی است كه پس از مكاتبات زیاد با استاد سید ابوالاعلی مودودی، به اسلام گروید و مسلمان شد و حتی برای اقامت در «دارالاسلام» از آمریكا به پاكستان هجرت نمود و در «لاهور» ـ مركز اصلی جماعت اسلامی ـ سكنا گزید... نسخه‌ای از این كتاب توسط استاد خلیل حامدی، مسئول بخش عربی جماعت اسلامی پاكستان، برای اینجانب، و به آدرس قم، ارسال شده بود كه باز در اختیار استاد سید غلامرضا سعیدی قرار دادم و كتاب با نظارت و اشراف كامل ایشان، توسط خانم اقدس گیوه‌چیان ترجمه شد و در سال 1349 از سوی انتشارات دارالتبلیغ اسلامی، منتشر گردید.

اینك هر دو كتاب، به عنوان یك مجلد دیگر  از مجموعه آثار استاد سید غلامرضا سعیدی پس از ویرایش و تحقیق توسط خانم فاطمه ذوالقدر  ـ در مؤسسه اطلاعات ـ به دست چاپ سپرده می‌شود كه به نوبه خود از ایشان بسیار سپاسگزارم. و من‌الله التوفیق و علیه التكلان

سیدهادی خسروشاهی

تهران ـ 20/4/89

مقدمه مترجم

به نام آفرینندة جهان

آفریدگار جهان آخرین حلقه از سلسلة خلقت را در بهترین قالب و زیباترین شكل به نام «انسان» آفریده و حد كمال استعداد او را بجایی رسانده كه او را خلیفه و جانشین خود معرفی فرموده است و دو سرمایة دانش و بینش به او مكرمت فرموده است. منبع و منشأ دانش مغز اوست و منبع بینش و الهام و اشراق قلب او.

پیغمبران برای ارشاد مردم كوشیده‌اند تا مردم از این دو سرچشمة هدایت و ارشاد بهره‌مند گردند، ولی از آنجایی كه دستگاه مغز كه منبع تراوش فكر و خرد استـ به طوری كه همه می‌دانیم محدودیت دارد ـ به تنهایی نتوانسته و نمی‌تواند كمال سعادت بشر را تأمین كند؛ در صورتی كه دستگاه قلب یا دل محدود به حد و مرزی نیست. و شعاع تابش انوار قلب بطور قطع لایتناهی است؛ بدین‌جهت پیشوایان واقعی و رهبران حقیقی بشر به این منبع بیشتر نظر دارند. و از آن سرچشمه بیشتر بهره‌مند می‌شوند و مردم را بهره‌مند می‌سازند و انگیزة این منظور را ناشی از «حب» یا «عشق» می‌دانند و به عبارات گوناگون مردم را تشویق می‌نمایند تا از این عامل اصیل حیاتی هرچه بیشتر استفاده كنند.

این مفهوم در قرآن كریم به كلمة «حب» تعبیر شده و حكما و دانشمندان آن را به لفظ عشق تعبیر می‌نمایند و نه فقط حیات بشر، بلكه عالم وجود را مولود این عامل می‌دانند.

حكیم نظامی می‌گوید:

فــلك جــز عشـــق محرابــی نــدارد      زمین بی‌خاك عشق آبی ندارد

دلی كـــز عشق خـالی شـد فسرده است        گرش صد جان بود بی‌عشق مرده است

جهـــان عشــق است دیگـر زرق‌سازی   همه بازی است الا عشقبازی

مشو چـون خر به خورد و خواب خرسند        وگر خود گربه باشد دل در او بند

چـــو آتــش در جهـــان  منفـذ نیــابد  زمین بشكافد و بالا شتابد

طبـــایع جــــز كشش كـاری نـدارند      حكیمان این كشش را عشق خوانند

نـــكو گــــــر   بنـــگری  از راه بینش    به عشق است ایستاده آفرینش!

***

وحشی بافقی می‌گوید:

خــدایا  سینـــه‌ای ده آتـــش  افـــروز در آن سینه دلی و آن دل همه سوز

هر آندل  را  كـه سـوزی نیست  دل نیست دل بی‌سوز غیر از مشت گل نیست

بلی، حقاً چنین است كه اگر در دلی عشقی نباشد تا سوز و گداز ایجاد كند بدون تردید «همان مشت گل» است و بس.

***

امیرخسرو دهلوی می‌گوید:

روح پــدرم شـاد كه فــرمود بـه استــاد        فرزند مرا عشق بیاموز و دگر بس!

***

باری این مقدمه گنجایش بحث بیشتری ندارد... و از آنجایی كه ماتریالیستها یا ماده‌پرستان به این معنای اصیل حیاتی اعتنایی ندارند مؤلف دانشمند این كتاب با احاطة به همة موازین علمی عصر جدید و با افتخار قرآن‌شناسی عمیقی كه دارد ـ این مجموعة نفیس را به زبان انگلیسی نگاشته و مترجم آن را در معرض مطالعة فارسی‌زبانان می‌گذارم و امیدوارم طبقة دانشجو با نظر عمیق و دقیق آن را مطالعه نموده و بهره‌ها بیندوزند.

و چون محتویات كتاب خود معرف همة مقاصد است به همین مقدار اكتفا می‌شود.

و شاید برای ادای منظور و توجه دادن خوانندگان به بحثی كه در این كتاب از نظر علمی مطرح شده است بیانی روشن‌تر از گفتة مرحوم دكتر محمد اقبال متفكر بزرگ اسلام (ره) نباشد كه گفت:

حكمت و فلسفه كاری است كه پایانش نیست   سیلی عشق و محبت بدبستانش نیست

دشت و كهسار  نوردید و  غـزالی نگرفت      طرف گلبن زد و یك گل بگریبانش نیست

چـاره آن است كه از عشق گشـادی طلبیم    پیش او سجده گزاریم و مرادی طلبیم

لازم به یادآوری است كه این كتاب می‌تواند تفسیری از كتاب «عشق و پرستش» تألیف استاد جلیل آقای مهندس بازرگان باشد.

سیدغلامرضا سعیدی

به تاریخ بهمن 1346 ـ  ذیقعده 1387