اسلام و علم به ضمیمه رساله قضا و قدر و ترجمه سخنرانی ارنست رنان

به ضمیمه رساله:

قضا و قدر و ترجمه سخنرانی ارنست رنان

مقدمه

 چگونگی پیدایش و به دست آمدن مقاله سید جمال الدین اسدآبادی درباره «اسلام و علم»، در پاسخ فیلسوف معروف فرانسوی، ارنست رنان، در پیشگفتار همین کتاب آمده است.

ترجمه این بحث در سال 1347 و در تبریز توسط اینجانب به عمل آمد و نخست قسمت هایی از آن در ماهنامه «آستان قدس» _ نشریه آستان مقدس رضوی _ مشهد _ چاپ شد و سپس بخش دیگری در ماهنامه «مجموعه حکمت» چاپ قم، منتشر گردید و در همان برهه، متن کامل آن توسط موسسه انتشاراتی سعدی، تبریز به زیور طبع آراسته شد و سالیانی بعد، چاپ های دوم و سوم آن در «قم» و توسط انتشارات «دارالتبلیغ اسلامی» به سال 1349 و 1350 منتشر گردید و سپس در میان حوادث بی شمار روزگار، به بوته فراموشی سپرده شد تا اینکه در این اواخر در بعضی از پژوهش های نویسندگان فرهیخته ایران، درباره سید جمال الدین اسدآبادی و اندیشه ها و اهداف او، مشاهده کردم که در بخش مربوط به «مباحثه سید با رنان» بیشتر به این کتاب استناد شده و به آن ارجاع داده اند. در حالیکه دیگر نسخه ای از کتاب در بازار نشر به دست نمی آید. ... در همین شرایط بعضی از دوستان هم خواستار تجدید چاپ آن شدند، به ویژه که این مطلب در ضمن مجموعه آثار سید _ که در ۹ جلد و سه هزار و اندی صفحه منتشر شده _ نیامده است.

البته نخست قصد داشتم که مروری کامل بر کتاب داشته باشم و از تحلیل های دانشمندان خارجی، درباره نقش ارنست رنان در تحریف سخن سید، استفاده کنم و کتاب را به شکل تکمیل یافته ای، تقدیم دارم که متأسفانه چند سالی نیز به امید تکمیل این رساله و استفاده از پژوهش هایی که در اروپا و مصر و لبنان در این زمینه به عمل آمده، گذشت و این توفیق به دست نیامد و کتاب تجدیدچاپ همان ترجمه سال 1347 است.

بی‌مناسبت نیست به یک تحقیقی در این زمینه اشاره کنم که علاقمندان می توانند به آن مراجعه کنند که مؤلف به نظرم در تبیین موضوع و بررسی کامل امر همت گماشته است. کتاب: الاسلام و العلم _ مناظرات رینان و الافغانی _ ترجمه و تحقیق: مجدی عبدالحافظ، ناشر: المجلس الاعلامی الثقافی چاپ قاهره 2005 م. در کتاب، تحقیقی نیز درباره کسانی است که از زمان های دور به بررسی مناظره سید و رنان پرداخته اند، به عمل آمده و در کل، کتاب ارزشمندی است.

 لازم به یادآوری است که در این چاپ نیز، رساله «قضا و قدر» سید که برای تکمیل بحث ها ترجمه شده بود، در آخر رساله نقل می شود، اما از نقل مقاله کوتاه «چرا اسلام ضعیف شد؟» که در آخر چاپ های قبلی بود، به علت ناقص بودن مطلب در این چاپ، خودداری به عمل آمد.

مطلب قابل توجهی که در این چاپ اضافه شده است، ترجمه کامل متن سخنرانی ارنست رنان است که سالیانی دراز پیش _ توسط جناب سید محمدعلی جمال‌زاده ترجمه شده و توسط خود وی به اینجانب _ پس از مراجعت از ایتالیا، توسط نمایندگی سیاسی ایران در «ژنو» _، ارسال شده است و آشنایی با این متن برای اهل تحقیق مفید تواند بود!.

برای روشن شدن بعضی نکات، علاوه بر توضیحات مرحوم علامه شیخ عباسقلی واعظ چرندابی، ایضاحاتی نیز از این‌جانب، در آخر رساله، آمده است. و اکنون چاپ چهارم این کتاب، بدون ویرایشی جدید، توسط انتشارات «شروق» قم به چاپ می رسد.

البته هرگونه نقد و اصلاحی را پذیراییم!.

     قم: سید هادی خسروشاهی

        دی ماه 1398