از قدیم هرگاه عبارت «تقریب مذاهب» را از رسانه ها می شنیدم یا می خواندم، تصویر سالن کنفرانسی در ذهنم ساخته می شد که عده ای با لباس روحانیت یکی پس از دیگری می آیند و سخنرانی می کنند. در همین حد. همیشه تصورم این بود که تقریب مذاهب در جمهوری اسلامی ایران صرفا یک شعار است، اما پژوهش درباره کارنامه فعالیت های «سید هادی خسروشاهی» تمامی باورهای پیشینم درباره این موضوع را برهم زد. خسروشاهی مردی عملگرا بود؛ یک روحانی پراگماتیک تمام عیار! باور دارم که این عملگرایی در کنار شهرت گریزی وی، می تواند الگوی درستی برای روحانیون امروز باشد. بدیهی است که ما متولدین دهه هفتاد و حتی نسل بعد از ما میراث دار تلاش های او برای دموکراتیزه کردن دینداری هستیم. به همین دلیل بر آن شدم تا نکاتی را به آنچه تاکنون درباره ایشان نوشته شده، اضافه کنم. برای فهم بهتر آنچه در ادامه می خوانید، این را یادآوری می کنم که وی محقق، اسلام شناس، سیاستمدار و سفیر سابق ایران در واتیکان و رییس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در مصر بوده است.
نخستین چیزی که از مطالعه کارنامه خسروشاهی می توان دریافت این بود که افق نگاهش فراتر از چشم انداز شماری از مسوولان کشور بود؛ گلایه هایش گویای این بود که دل خونی از پاره ای بی تدبیری ها دارد. برای مثال، در جایی نوشته است: «چند بحثی که درباره حرکت های اسلامی معاصر، هم اکنون دراختیار علاقه مندان قرار می گیرد، مربوط به سال های پیشین است که جهت اقدام مسوولان سیاست خارجی کشور، دراختیار آنان قرار گرفت و متاسفانه، هیچ وقت و هیچ مقام مسوولی با اینجانب که کارشناسی ارشد این مسائل در نهاد دیپلماسی بودم، درباره آنها مذاکره ای نکرد و طبعا مشاوره ای هم برای اجرایی کردن آنها به عمل نیامد! سال ها بعد، برادر عزیز، دکتر سید محمدصادق خرازی - شفاء الله و عافاه- فرزند برادر بزرگوار، حضرت آیت الله سید محسن خرازی -حفظه الله- که معاون وزارت امور خارجه شده بود و گویا آن را خوانده بود، به طور شفاهی از حقیر تقدیر و تشکر نمود! و وقتی گفتم که متاسفانه تاکنون در این زمینه کسی با من حتی به عنوان «مشاور» مشورت هم نکرده است؛ در پاسخ گفت: اغلب این دوستان به این مسائل درازمدت توجه ندارند و به امور روزمره و کوتاه مدت می پردازند!... و سپس واحدی برای بررسی این امور، در دفتر مطالعات سیاسی تاسیس نمود که فعال شد ولی پس از رفتن ایشان، آن واحد نیز تعطیل گردید! به نظر می رسد که اگر به این طرح و پیشنهادها، در همان روزها توجه می شد، امروزه شرایط و روابط ما با حرکت های اسلامی معاصر، این چنین مبهم و آشفته نبود!... علاوه بر چند بحث و گفت وگوی اصلی، ترجمه رساله برادر عزیز و مخلص؛ مهندس یوسف ندا، (از اخوان مصر که رهبری سازمان بین الملل اخوان را در خارج از کشور به عهده داشت) بر آن مباحث افزوده می شود و باتوجه به مشکلات و مسائلی که امروزه پیش آمده و توطئه ای که دشمنان برای ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی، طرح ریزی کرده اند، شاید نشر آن مفید یا بی مناسبت نباشد.»1
وی به دلیل حضور چند ساله در مصر و واتیکان، دوستان فراوانی از جاهای مختلف دنیا داشت. درنتیجه رهیافتی آشتی طلبانه در برابر پیروان ادیان و مذاهب گوناگون به خود گرفت. پندارها و رفتارهای خسروشاهی، گواهی بر تاکید وی بر همبستگی مذاهب داشت. او بر این باور بود که «اگر تقریب هیچ ثمر و اثر دیگری غیر از این نداشت، همین برای درک ارزش و اهمیت آن کافی خواهد بود. یعنی در گذشته، اگر دو برادر مسلمان شیعی و سنی در برخورد با یکدیگر با بدبینی و سوءظن و شبهاتی در دل همراه بودند، امروزه در اکثر موارد، این دیدارها همراه با حس برادری و احترام متقابل و صلح و صفا است.
به ویژه که به راحتی می توانند مسائل مورد اختلاف را با یکدیگر در میان بگذارند و به بحث و گفت وگو بنشینند.»2
خسروشاهی در هشتم اسفند ماه 1398 بر اثر ابتلا به بیماری کرونا درگذشت. وی افزون بر پژوهش در عرصه دین، سفیر سابق ایران در واتیکان و رییس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در مصر بود.
1- یادداشتی بر کتاب حرکت های اسلامی معاصر-استراتژی نظام و مساله شیعه و سنی، موسسه بوستان کتاب، سید هادی خسروشاهی، تهران 15/2/92
2- سید هادی خسروشاهی، «نقش کنفرانس وحدت، آگاهی بخشی و روشن نمودن حقایق است»، پایگاه اطلاع رسانی استاد سید هادی خسروشاهی، 1398