اَعوذُ بِالله مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم، بِسم الله الرّحمنِ الرَّحیم، اَلحَمدُللهِ رَبِّ العالَمین
و صلی الله علی سیدنا و نبینا ابوالقاسم محمد و علی آله الطیبین وسیما بقیه الله فی الارضین
رَبَّنَا عَلَیْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَیْكَ أَنَبْنَا وَإِلَیْكَ الْمَصِیرُ
من البته مایل بودم بیشتر شنونده باشم و آقای بهرامی بحثشان را تکمیل کنند. از آن طرف هم وظیفه بنده بود که برای عرض ادب به این محفل و حضور در این مراسم رونمایی و عرض احترام به مقام ارزشمند حضرت استاد خسروشاهی ولو دقایقی حضور پیدا کنم و عرض ادبی داشته باشم، اگر مجال بیشتری بود امکان داشت با توجه به ویژگی ها و خصائص و مواصفاتی که در این استاد بزرگوار و شخصیت فرهیخته هست، مسائل بیشتر و تحلیلی تری طرح شود، مَا لَا یُدْرَکُ کُلُّهُ لَا یُتْرَکُ کُلُّه
بنده به قدر وسع و توان و با توجه به ضیق وقت چند نکته در این خصوص عرض می کنم.
قبل از آن باید از خدمات ممتد و ذی قیمت این موسسه فاخر و فخیم که با فرمان رهبری معظم تاسیس شد، شکل گرفت و رشد و بالندگی داشت تشکر کنیم هم از عنایات مقام معظم رهبری هم از خدمات همه کارکنان و محققان و فن آوران و عزیزانی که در طول این چند دهه در این پایگاه بزرگ علم و اندیشه و نورافشانی دانش دینی تلاش کرده اند، از همه این عزیزان و مسئولان محترم آن، به ویژه برادر عزیز و بزرگوارمان به ویژه حاج آقای بهرامی که شخصیت فرهیخته و آشنا و فاضل و خبیر به مسئله هستند باید تشکر کنیم.
آنچه از این مرکز و موسسه انتشار پیدا کرده و نوری که از اینجا در حوزه و فراتر از حوزه پرتو افکن شده باعث مباهات و افتخار است و همه همراهان این قافله و کسانی که در این حرکت بزرگ علمی و فن آوری و حوزوی و دینی و معنوی مساعدت داشتند، جایگاه ارزشمند دارند، قدردان آنها باید باشیم و بنده هم به سهم خودم بینهایت از همه عزیزان متشکرم و از جمله کاری که برای حضرت استاد خسروشاهی انجام پذیرفته.
سال 61 که من طلبه جوان 22 ساله ای بودم، برای ماموریتی در ایتالیا حضور پیدا کردم و شاید حدود یک ماه آنجا بودم، آن زمان مرحوم آقای خسروشاهی سفیر ایران در واتیکان بود و این آغاز ارتباط و دوستی و ارادت بنده خدمت ایشان بود و بعد هم ادامه پیدا کرد، گرچه زیاد نبود ملاقات ها و دیدارهای ما اما هیچ وقت قطع نشد و همان زمان ویژگی های خوب و جذابی در ایشان دیده می شد، و یادم هست که ایشان چند پروژه در ترجمه آثار حضرت امام به زبان ایتالیایی و احیاناً انگلیسی در دست انجام داشتند از جمله تفسیر سوره حمد حضرت امام، یک خانم مترجمی هم آنجا این پروژه را انجام می داد، چون مباحث تفسیر سوره حمد امام بسیار مغلق و معقّد و پیچیده بود، با دشواری های زیادی مواجه بود، بنده هم گاهی جسته و گریخته کمک می دادم به آن مترجم برای اینکه این ترجمه انجام شود. این از اغاز ارادت ما خدمت ایشان.
من در فرصت کوتاهی که هست چند نکته را در مورد مرحوم خسروشاهی عرض می کنم و بیان این نکات علاوه بر اینکه ترسیمی از شخصیت ایشان و ابعاد و اضلاعی از شخصیت ایشان را نشان می دهد، در عین حال نکاتی قابل توجه و عنایت در فضای علمی و حوزوی است.
1ـ مرحوم آقای خسروشاهی شخصیتی بود که در حوزه ریشه داشت اما از حوزه فراتر می رفت و ارتباطات فراحوزه ای برای ایشان موضوعیت داشت و از همان جوانی هم به این ارتباطات فرا حوزه ای اهتمام داشت و درست هم همین است. ما ضمن اینکه باید اصالت، هویت و ذاتیات خودمان را به عنوان حوزه صیانت کنیم و مهم بشماریم، اما نباید از ارتباط با بیرون، با جامعه، با نهادهای علمی، با جریانات علمی، با جریانات اجتماعی غافل شویم، باید بشناسیم و این شناخت نیاز به رابطه و فعال بودن در صحنه ارتباطات اجتماعی و فراحوزوی است، به این نیاز دارد.
در وضع امروز و پس از انقلاب شاید این گشودگی دروازه ها و ارتباط با بیرون، خیلی اهمیت بالایی نداشته باشد، زمینه ها فراهم است، دنیا تغییر کرده، انقلاب هم شرایط جدیدی به وجود آورده، اما در اصل انزوا و اختناق و فشار حوزه و آن شرایط بسیار سخت و محنت آمیزی که بر حوزه حاکم بود، کسانی بتوانند در درون حوزه، نگاهی به بیرون بیافکنند، بشناسند و رابطه برقرار کنند کم بودند و ایشان این ویژگی را داشت. ارتباط با دانشگاه، با شخصیت ها، با جریانات و مراوده و تعامل یک ویژگی ای بود که ایشان در آن عصر داشت، امروز شاید زیاد این فضیلتی نباشد.
امام که در قله قرار دارند این ویژگی را داشتند در عین اینکه استاد مبرّز و جاافتاده و ممهّز در کار حوزه بودند، همه نشانه ها حکایت از این است که از جوانی بیرون را می شناخته و با بیرون هم ارتباطات داشته و این شناخت بیرونی مبدأ شکل گیری این شخصیت و بعد هم نهضت بزرگ اسلامی و انقلاب اسلامی شده. این یک ویژگی که در ایشان دیده می شد و در آثارشان هم منعکس است.
2ـ ویژگی دوم اینکه فراتر از این درجه ای که گفته شد، ایشان بین المللی بود، کاملا دید فراتر از مرزهای ایران و مرزهای موجود و مضبوط بود. کاملا به بیرون نگاه می کرد، جهان را می شناخت و اندیشه و نگاه بین المللی داشت، این هم از امتیازات ایشان بود. آن علقه هایی هم که ایشان روی مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی داشت به نحوی با همین قصه پیوند دارد، به خاطر اینکه مرحوم سید جمال هم شخصیت جهانی و بین المللی دارد، ایشان رویکرد و نگاهش بین المللی بود. و این قصه و وصف و ویژگی هم در آثار و میراث ایشان متجلی است.
3ـ سومین اینکه ایشان رویکردش به اسلام و نهضت، یک رویکرد تمدنی بود، رویکرد تمدنی داشت و از نگاه جامع به اسلام غفلت نداشت، آثار ایشان نشان می دهد که آن جامعیت، فراگیری، فراساحتی اندیشه و معارف اسلامی و نگاه کلان و تمدنی به اسلام از ویژگی های فکری و معرفتی ایشان بود.
4ـ نکته چهارم در مرحوم خسروشاهی این بود که ایشان اهل قلم بود و به ویژه به زبان فارسی می نوشت. باز اینها در عصر ما اینقدر فضیلت بزرگ به شمار نمی رود، گرچه امروز هم فضیلت است، اینکه کسی از بیان خوب برخوردار باشد، از قلم متقن و بیان علمی برخوردار باشد، اینکه بتواند به چند زبان بنویسد، اینها همه امتیازات است، لااقل در حوزه کسی بتواند به عربی خوب بنویسد و بخواند و سخن بگوید همه امتیازات است، امروزه هم امتیاز به شمار می رود، اما اگر برگردیم به ماقبل انقلاب و دوره پیش از انقلاب و به ویژه آن دوره های قبل از 50، باز در دهه 50 این حرکت ها بود در حوزه، قبل از آن که برویم، دهه 40 این ویژگی ها خیلی آن وقت خودش را برجسته نشان می دهد، که یک کسی علاوه بر آن سه ویژگی قبلی، دارای این ویژگی باشد که از قلم و بیان و بنان خوب برخوردار باشد و به خصوص به فارسی خوب بنویسد، این را کم... آن زمان مرحوم شهید مطهری و مکتب اسلام و آیت الله العظمی مکارم، آیت الله العظمی سبحانی، بعضی از فضلا، بزرگان اهل این معانی بودند، خیلی رواج گسترده ای در حوزه نداشته، بنابراین این ویژگی هم به ویژه در آن عصر در ایشان دیده می شده که جای تقدیر دارد و جای بهره گیری از همین ویژگی ها در روزگار ما برای جامعه حوزوی.
5ـ پنجم اینکه ایشان یک رویکرد تاریخی و تحلیل تاریخی خوبی داشت و بخشی از آثار ایشان و بسیاری از گفته ها و سخنان ایشان بر می گردد به اینکه ایشان به مسائل تاریخی خیلی توجه داشت و به گوشه های مختلفی از تاریخ اهتمام داشت و دقت داشت و دقت نظرهای خوبی هم داشت. این رویکرد تاریخی هم در فضای حوزه ما یک مقدار ضعیف بوده، هنوز هم یک مقدار ضعیف است، مثلا ما تاریخ علم، تاریخ همین علوم اسلامی مان، اینها کمتر مورد توجه است، حتی در مباحث فقهی خیلی اهمیت دارد که این تاریخ را آدم بداند، مرحوم آقای بروجردی روی این خیلی تاکید داشتند که تاریخ مسئله، سابقه مسئله در عامه، در خاصه، در صدر اول، اینها خیلی روی اجتهاد تاثیر می گذارد، مرحوم شهید مطهری در همین اصول فلسفه و روش رئالیسیم اگر دقت کنید یکی از امتیازات ایشان این است که یک بحث فلسفی را از عمق تاریخش می گیرد می آید جلو و در این تاریخ نشان می دهد تطوّرات بحث چگونه بوده و در جایی ایشان اشاره می کنند که اگر کسی این تاریخ نظریات فلسفه را از یونان بگیرد بیاید تا امروز آن وقت می فهمد که در دوره اسلامی، در فلسفه اسلامی، در حکمت مشاء، اشراق، متعالیه، چه برگ هایی به این مباحث افزوده شد. این رویکرد تاریخی هم در علوم، هم نگاه کلان تاریخی به حوزه، به جامعه، به بشریت، تاریخ، تطورات، این هم بحث مهمی است که در ایشان این رویکرد در آن روزگار بوده.
6ـ نکته ششم اینکه مرحوم خسروشاهی اهل تحول و با گرایش قوی و مثبت به تطور نهضت اسلامی بودند و با امام در رابطه قوی بودند و این نگاه ایشان به نهضت و تغییراتی که باید در نظام های امروز داده شود، نگاه جدی بود که بعد این نهضت بزرگ به انقلاب شکوهمند اسلامی رسید و ایشان در جریانی که دلداده ی این تطور بزرگ نهضت اسلامی و انقلاب اسلامی است تعریف می شوند و باز آثار و نقطه نظرات ایشان نشان دهنده این مسئله است.
و نهایتا من به یک نکته دیگر در جمع بندی اشاره می کنم و تصدیع بیشتر نمی دهم، و آن اینکه مرحوم خسروشاهی نوگرا و نواندیش بود اما نوگرایی و نواندیشی ضابطه مند و در چارچوب، و همین رویکرد ایشان در آثارشان و در ویژگی های قبلی خود را نشان می دهد با پایبندی به اصول و قواعد نوگرایی و نواندیشی داشت.
برخی از ویژگی های ایشان این بود که من اینجا عرض کردم و فوت ایشان و راتحال ایشان هم در موج های اول کرونا بود که رعب و وحشت زیادی هم ایجاد می کرد و با غربت و نوعی مظلومیت ایشان از دار دنیا رفتند و قطعاً همین غربت و مظلومیت بر اجر و ارج و جایگاه ایشان در پیشگاه خدا خواهد افزود.
در سالگرد این شخصیت فرهیخته و بزرگوار به خانواده محترمشان و به همه دوستان و علاقمندان و شاگردان و ارادتمندان ایشان تسلیت و تعزیت مجدد عرض می کنم و از قلمی هم که برای احیای آثار ایشان برداشته شده و تهیه این نرم افزار هم سپاسگزار هستم. به خانواده محترمشان هم عرض کردم که جای این هست که باز درباره ایشان طرح های تحقیقاتی اجرا شود و یک بازشناسی و تحلیل بیشتری هم پرداخته شود که انشالله محققان و نویسندگان این کار را انجام خواهند داد.
از همه دوستان عزیز، حضار محترم و شخصیت های بزرگواری که در جلسه حضور دارند و همه عزیزانی که از طریق فضای مجازی با این جلسه در ارتباط هستند، صمیمانه تقدیر و تشکر می کنم. از این موسسه ارجمند و گرانقدر هم به خاطر همه خدماتشان از جمله این کار ارزشمند تقدیر و تشکر می کنم و امیدواریم که با اهتمام حضرت حاج آقای بهرامی و همکاران و محققان و فن آوران این موسسه ما شاید تطورات و تحولات بزرگتری اینجا باشیم انشالله. و بنده هم گاهی در حد یک مشتری از دور که خیلی هم فنی نیست، توقعات و انتظاراتی خدمت دوستان عرض کرده ام و بحمدالله جناب آقای بهرامی هم آن مسیر را دارند دنبال می کنند، و توقع ساده ما همیشه این بوده که کاری بکنید که همه این میراث علمی و تاریخی علوم حوزوی و اسلامی بیاید در یک بستر آزاد وب و روی موبایل و آسان هر چه آدم می خواهد بتواند استفاده کند بدون این هفت خان رستمی که باید طی شود. خیلی کار شده اما باز هم هفت خان رستمی در کار است.
من صبح که می خواهم راجع به امروز بحثمان این بود ترتب ثواب بر واجبات توسلیه، می خواهد این را بحث کند، خب سرچ می کند اینجا و آنجا چیزهایی را جمع می کند، ولی فکر می کنم با این گام هایی که دارند طراحی می کنند برویم جلو، خیلی این راهِ هنوز هم دشوار و سخت، سخت تر خواهد شد، راه تحقیق، نوآوری و شناخت این مباحث.
انشالله این موسسه بتواند گام های بزرگتر و به روز تر و سهل تر و روان تر بردارد و به جامعه علمی و محققان حوزه و دانشگاه و ایران و جهان خدمات بیشتری ارائه بدهد. و آخر دعوانا عن الحمدالله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.