استاد خسروشاهی؛ معرف مذهب شیعه و مروج وحدت کشورها

مراسم بزرگداشت مقام علمی و فرهنگی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهادی خسروشاهی، امروز یکشنبه ۵ بهمن‌ماه به صورت مجازی و با سخنرانی حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، سیدجمال‌الدین دین‌پرور، دبیرکل بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه، محمدجواد حجتی‌کرمانی، محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ اسلامی، سیدمحمود دعائی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات، محمدمهدی جعفری، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه شیراز و سیدمحمود خسروشاهی، فرزند استاد فقید و مدیر مرکز بررسی‌های اسلامی برگزار ‌شد.

محمدمهدی جعفری، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه شیراز در این مراسم بیان کرد: چه بگویم در مورد برادری که حدود ۶۰ سال است که از زمان دوستی ما می‌گذرد، جز اینکه برخی مطالب را باید به صورت فهرست‌وار در مورد رفتار و اعمالی که داشت و ویژگی‌های او مطرح کنم. حجت‌الاسلام زنده‌یاد خسروشاهی که من به دلیل دوستی و صمیمیتی که با او داشتم، ایشان را همیشه آقای خسروشاهی صدا می‌زدم، طرفدار تقریب بین مذاهب اسلامی بود و در این راه بسیار کوشید، نوشت، مسافرت کرد و در سمینارهای مختلف شرکت کرد و خواستار وحدت حوزه و دانشگاه بود. اولین کسی بود که به عنوان دانشجوی حوزه علمیه امضا می‌کرد و در مقالاتی که می‌نوشت، می‌خواست بگوید که ما نیز دانشجوی حوزه هستیم و با دانشجویان دانشگاه تفاوتی نداریم.

وی افزود: طرفدار فدائیان اسلام و شخص شهید نواب صفوی بود و هرگز از این موضع عدول نکرد و همیشه از این شهید دفاع می‌کرد. طرفدار اخوان‌المسلمین و مدافع رهبران آن بود و از مرحوم حسن‌البنا گرفته تا شهید سیدقطب مورد دفاع ایشان بودند. طرفدار آیت‌الله کاشانی و مخالف مصدق بود، اما این موضع‌گیری باعث نشد که اندکی از ارادتش به آیت‌الله طالقانی که طرفدار مصدق بود، کم شود. در همه حال از شریعتی در برابر مخالفان او، اعم از روشنفکرترین چپی و روحانیون سنتی دفاع می‌کرد و در جریان مخالفت شهید مطهری با حسینیه ارشاد نیز ایشان، از شهید مطهری و مواضع دکتری شریعتی دفاع می‌کرد و تقصیر اصلی را متوجه مدیران حسینیه ارشاد می‌دانست.

جعفری گفت: یک روز خدمت شهید مطهری در دانشکده الهیات رفته بودم که آن زمان دانشکده در سرچشمه بود. در اتاق ایشان نشسته بودم و استاد خسروشاهی نیز آمد و گفت در قم شخصی به نام انصاری علیه دکتر شریعتی صحبتی کرده است و طلبه‌ها گفته‌اند کرباسباف را چه به دکتر شریعتی؟ شهید مطهری لبخندی زد و گفت آنها درست گفته‌اند. دکتر شریعتی ایرادهایی دارد، اما نه آن چیزی که آقای انصاری و امثال آن بتوانند متوجه شوند و مخالفت من نیز با ایشان، صرفاً به دلیل مسائل علمی است. این سخن شهید مطهری را زنده‌یاد خسروشاهی چندبار بازگو کرد و من را به شهادت طلبید و من نیز چندبار مطرح کردم و ایشان را به شهادت طلبیدم.

استاد خسروشاهی در واتیکان معرف مذهب شیعه بود

وی بیان کرد: ایشان با همه انجمن‌های اسلامی دانشجویی و ... در ایران و خارج از ایران ارتباط داشت. فراموش نمی‌کنم بعد از سفرش به اروپا، به شرکت انتشار آمد و به من گفت که با انجمن‌های اسلامی تماس گرفتم و مبلغ کمی که داشتم را کمک کردم. در سال‌هایی که نماینده امام در واتیکان بود، مسئولیت خود را برای شناسانیدن مذهب شیعه به دنیای مسیحیت به خوبی انجام داد و برخی از جزوات را برای من نیز فرستاد که به زبان ایتالیایی بودند. در سال‌هایی که در مصر بودند و حدود ۴ سال در آنجا حضور داشتند نیز، نه تنها به وظایف دیپلماتیک خود برای رفع سوءتفاهم‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و مصر عمل می‌کرد، بلکه با روسا و استادان دانشگاه الازهر نیز ارتباط داشت و در جهت رفع سوءتفاهم طرفین یعنی شیعه و اهل سنت مصاحبه می‌کرد و مقاله می‌نوشت.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: پیش و پس از انقلاب همین که از کسی مقاله یا گفتاری علیه جمهوری اسلامی، مرجعیت شیعه، روحانیت یا افکار اسلامی می‌خواند و می‌شنید، به پاسخ و اعتراض و توضیح اقدام می‌کرد. اگرچه آن فرد نویسنده یا گوینده، از دوستان و هم‌فکران او باشد، اما او حقیقت را بیش از دوستی دوست داشت و کتابی به نام خاطرات مکتوب نوشته که مجموعه‌ای از این رویدادها است. پیوسته از آرمان فلسطین و مبارزات ضد صهیونیستی مردم فلسطین دفاع می‌کرد و با آنها ارتباط داشت و یکی از کسانی که فلسطین و آرمان فلسطین را به مردم معرفی کرد، ایشان بود.

وی افزود: پیوسته از اختلاف میان برادران روحانی و غیرروحانی درون جمهوری اسلامی ناراحت بود و با نوشتن مقاله و ... هشدار می‌داد که از تجارب گذشته درس بگیرند و بر طبل اختلاف نکوبند. زنده‌یاد خسروشاهی از لحاظ نوشتن مقاله، تألیف کتاب و ترجمه کتاب، از پرکارترین روحانیون نواندیش بود و آثاری که از خود به‌جا گذاشت، کتابخانه‌ای با ارزش در زمینه ادبیات و فرهنگ ایرانی و اسلامی است. از زمانی که در مکتب اسلام قلم می‌زد و بعد که نشریه بعثت را با همکاری دوستانش منتشر کرد، این کار ادامه داشت. ترجمه کتاب امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، نوشته جرق جرداق مسیحی نیز اثر ماندگاری است که ایشان ترجمه کرد. قبلاً جرق جرداق این کتاب را در یک جلد نوشته بود که آن را نیز ظاهراً شخصی در ایران ترجمه کرده بود، اما بعداً آن را در پنج جلد توسعه داد و استاد خسروشاهی نیز آن را ترجمه کرد. در زندان یزد بودم که زنده‌یاد خسروشاهی در آنجا نیز من را فراموش نکرد و جلد اول کتاب را پس از انتشار برای من ارسال کرد.

جعفری در خاتمه سخنان خود گفت: امیدوارم این کتاب در دنیا و آخرت وسیله‌النجاة ایشان برای رسیدن به بهشت برین و همنشینی با امام علی(ع) باشد. در مورد استاد خسروشاهی فراوان می‌شود سخن گفت، زیرا ابعاد وجودی ایشان گسترده بود، اما در اینجا به اجمال بسنده کردم.

احیای آثار برخی بزرگان توسط استاد خسروشاهی

در ادامه سیدمحمود خسروشاهی، فرزند استاد خسروشاهی به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: ایشان از سال ۱۳۳۳ کار فرهنگی و نوشتن را شروع کردند و اولین کتاب در آن زمان چاپ شد و پس از آن، کارهای تألیفی را ادامه دادند و همزمان با نوشتن و ترجمه، در کار علمی و فقهی و شرکت در دروس علما نیز فعال بودند. لذا در حدود ۳۰ سالگی از بزرگان علما، اجازه اجتهاد دریافت کردند، اما وظیفه خود را در این دیدند که در عرصه‌های فرهنگی و بین‌المللی فعال‌تر باشند. در همین راستا، ایشان در موقعیت‌های مختلفی اعم از مأموریت رسمی در واتیکان، قاهره یا در مجمع تقریب حضور و فعالیت‌های گسترده‌ای داشتند و کتبی را چاپ کردند. شاید چیزی که تا الآن در زمینه کتب چاپ‌شده ایشان به آن رسیدیم، بیش از ۲۲۰ کتاب است که تالیف، ترجمه یا به کوشش ایشان بوده است.

وی افزود: برخی از اینها نیز در مصر، ایتالیا، انگلستان، لبنان و دیگر کشورها منتشر و برخی نیز چاپ‌های متعدد شده است؛ مانند کتاب «امام علی(ع) صدای عدالت انسانی» که ترجمه‌ آن را اوایل دهه ۴۰ شروع کردند و تاکنون نیز ده‌ها بار چاپ شده است. بعد از آن، ایشان در فعالیت‌های خود و هدف‌گذاری‌هایی که داشتد، مجموعه آثار سیدجمال‌الدین اسدآبادی، علامه طباطبایی و استاد غلامرضا سعیدی را کار کردند. در لیست کارهایشان می‌شود اینطور اشاره کرد که مجموعه کامل آثار سیدجمال در ۹ جلد کار شد و در ایران و مصر به چاپ رسید. مجموعه آثار علامه نیز در بیش از ۶ هزار صفحه احیا شده و از سوی بوستان کتاب چاپ شده است. یکی دیگر از اقدامات ایشان، احیای مجموعه اسناد نهضت اسلامی ایران و بیانیه‌هایی بود که در طول مبارزات علیه رژیم ستم‌شاهی صادر می‌شد. مجموعه نفیسی را جمع‌آوری کردند که در حدود شش هزار صفحه و در ۱۰ جلد منتشر شده است که کامل‌ترین مجموعه از بیانیه‌های انقلاب است.

خسروشاهی گفت: مجموعه «حدیث روزگار» نیز مشتمل بر خاطرات ایشان است و در نظر داشتند در بیش از ۴۰ جلد به چاپ برسانند، اما این اتفاق ناگوار موجب شد، کارها نیمه‌کاره بماند. ۲۸ جلد را خود ایشان چاپ کردند و در این مسائل نیز همیشه نگاه فراجناحی و بی‌طرفانه‌ای داشتند. آخرین اقدام که از نظر ایشان مهم‌ترین کار بود، در سال ۹۴ اتفاق افتاد؛ کتابخانه مرکز بررسی‌های اسلامی را با هزینه شخصی و مساعدت‌های یکی از خیرین تأسیس کردند. کتابخانه‌ای به وسعت ۵ هزار متر که مخزنش ظرفیت بیش از ۱۰۰ هزار جلد کتاب را دارد و تا الآن حدود ۵۰ هزار جلد در مخزن اصلی در ۳۹ هزار عنوان کتاب جمع شده و مخزن باز را نیز سال قبل حدود یک ماه قبل از رحلتشان راه‌اندازی کردیم. برای کتابخانه، برنامه‌های مفصلی داشتند و سعی می‌کنیم بتوانیم در آن راهی که ایشان برای ما ترسیم کردند، قدم برداریم و بخش کوچکی از اهدافی که مدنظر داشتند را محقق کنیم.

وی در پایان سخنان خود افزود: مرکز بررسی‌های اسلامی از سوی ایشان و در سال ۵۲ راه‌اندازی شده و در تمام این چند دهه، با مراکز مختلف دنیای اسلام ارتباط داشته و این مرکز، یک مرکز بین‌المللی است و مختص حوزه علمیه قم هم نیست، بلکه فعالیت‌های آن فراتر از این است، اما هدف اصلی، فعالیت‌های دینی و اسلامی است و در وصیت خود نیز اشاره کردند که این کتابخانه، در اختیار طلاب و دانشجویان و محققین باشد و کتبی هم که در مرکز داریم، در موضوعات مختلف تاریخ، سیاست، فرهنگ و فلسفه است. شخصیت‌های برجسته سیاسی و دانشگاهی و مراجع تقلید نیز بخش زیادی کتاب به این مرکز اهدا کردند و از طرف دیگر، ده‌ها موسسه و انتشارات نیز کتاب‌هایی را اهدا کردند که در کتابخانه‌های دیگر موجود نیست و برخی کتاب‌ها نیز حاصل سفرهای بین‌المللی ایشان از زمان قبل از انقلاب است. در هر سفر، معمولاً چند کارتن کتاب سوغات می‌آوردند که برخی از آنها شاید تک‌نسخه‌هایی داشته که یکی از آنها در کتابخانه مرکز است و سعی می‌کنیم در ادامه مسیر با مدد از اساتید حوزه و دانشگاه، در کتابخانه، راه ایشان را ادامه دهیم.