ـ مرور اجمالی بر تأسیس برخی از کتابخانه‌های توسط علمای شیعه در طول تاریخ
منع نگارش حدیث تا سال 143 ادامه داشت؛ ولی بر اثر فشار بزرگان، نگارش و حدیث‌گویی کاملاً آزاد گشت و در سایه آن، انواع علوم در کشور اسلامی گسترش یافت و کتابخانه های عظیمی پدید آمد و در این مورد شیعه در حفظ سرمایه‌های ملی و ارزش‌های دینی سهم به‌سزایی داشت. از باب نمونه:
1. شاپوربن اردشیر شیعی در بغداد کتابخانه بیت‌الحکمه را پایه‌گذاری کرد و در آن ده هزار جلد کتاب گرد آورد که اغلب آنها به‌خط مؤلفان بوده است.
2. سید مرتضی (436 ـ 355 هـ. ق) دارای کتابخانه عظیمی بود که به فزون از هشتاد هزار جلد می‌رسید. از آنجا که هشتاد سال نیز عمر کرد، او را ذوالثمانین می‌خواندند.
3. پس از فاجعه مغول، خواجه نصیرالدین طوسی که پیوسته بازدارنده هولاکو از فساد بیشتر بود، توانست در شهر مراغه چهارصد هزار جلد کتاب فراهم آورد و با ساختن رصدخانه، دانشمندانی را که هر کدام به گوشه‌ای رفته بودند، در آن منطقه گرد آورد و به بازسازی علوم طبیعی و ریاضی و فلسفی و غیره بپردازد.
شما می‌توانید با سیر در کتاب‌های تراجم، به خدمات علمای اسلام به‌ویژه شیعه دست یافته و ارزش‌گذار باشید؛ البته این را هم باید گفت که گاهی جاهلان بر اثر تحریک قدرتمندان کتابخانه‌ها را آتش می‌زدند؛ از باب نمونه سال (447ه.ق) کتابخانه شیخ طوسی در بغداد طعمه حریق شد و هجوم سلاجقه به بغداد و برچیده شدن بساط حکومت آل‌بویه که شیعی و یا تمایلات شیعی داشتند، به حنابله جرأت داد که به چنین جنایتی دست بزنند.
گاه و بی‌گاهی در اثر سهل‌انگاری متصدیان، برخی از کتابخانه‌ها طعمه حریق می‌شود و بخش اعظم سرمایه ملّی دود و خاکستر می‌گردد. تلخی فاجعه سوختن کتابخانه استان اصفهان در چند سال پیش هنوز در خاطره‌هاست.
ـ تاراج میراث مکتوب وسرمایه‌های ملی
بیان پیشین ناظر به یک نوع تضییع و نابودی ثروت ملی بود؛ ولی در طول تاریخ دلالانی بودند که پیوسته کتاب‌های علمای اسلام را که غالباً به‌صورت خطی بود، به ثمن بخسی خریداری نموده، روانه غرب می‌کردند. شاید نسل حاضر تصور کند که این کار، مربوط به عصر حاضر است؛ درحالی‌که تاریخ برخلاف آن را گواهی می‌دهد. ابن‌خلکان در کتاب وفیات‌الاعیان، ج 2، ص 340 در ترجمه ابن‌الیمین (م 613) نقل می‌کند: یکی از حرفه‌های او خرید کتاب‌های نفیس و ارسال آنها به سرزمین روم بود.
در کتاب جولة فی دور الکتب‌الامریکیة، ص 47 می‌نویسد: دانشگاه برینستون آمریکا از یک یهودی در بغداد کتابخانه‌ای را به قیمت 73000 دلار خریداری کرد و به آمریکا منتقل کرد.
فراموش نمی‌کنم، در سال‌های 1315 یا 1316 شمسی در ایران شایعه‌ای ساختند که دولت وقت تصمیم گرفته است، کتاب‌های موجود در خانه‌های شخصی را ضبط کند و همه را به دریا بریزد. سپس دلالانی آموزش‌دیده را وادار کرد که به خرید کتاب‌ها بپردازند و به‌جای اینکه به دریا بریزند، به کیسه غربیان ریخته شد.
در سال 1356 هجری شمسی برای رسیدگی به امور دانشجویان ایرانی که با ایمان، به آمریکا می‌روند و پیراسته از ایمان به ایران برمی‌گردند، از طرف شخصی که وابسته به حضرت امام(ره) بود، به آمریکا اعزام شدم تا موضوع را از نزدیک مطالعه کنم. از این جهت چند ایالت را که بیشتر دانشجویان ایرانی در آنجا تحصیل می‌کردند، رفتم که یکی از آنها ایالت «نیوجرسی» بود. مرکز ایالت شهر دانشگاهی است که دانشگاه آن در سال 1305 ق تأسیس شده بود. این دانشگاه بخش شرقی عظیمی داشت. فردی که راهنمای ما در این قسمت بود، ما را به بخش شرق‌شناسی برد که کتابخانه مهمی داشت. در میان کتاب‌های خطی، یک نسخه از کتاب التبیان شیخ طوسی را مشاهده کردم که مایه تأسف من شد؛ زیرا مرحوم استاد بزرگ، آیت‌الله حجت با زحمات زیادی توانست، اجزای این کتاب را از اطراف و اکناف ایران و شاید عراق جمع کند و سرانجام در اصفهان در دو مجلد رحلی به امر او چاپ شود. در کتابخانه نیوجرسی «خطوط میر» فراوان بود. شماره‌های زیادی از روزنامه‌های اطلاعات و کیهان وجود داشت که به‌ترتیب از ایران ارسال می‌شد و سرانجام تجلید می‌گشت.
شرح این هجران و این خون جگر
این زمان بگذار تا وقت دگر
ـ تأکید امام صادق(ع) بر حفظ کتب و حدیث
امام صادق(ع) می‌فرماید: «احتفظوا بکتبکم فانکم سوف تحتاجون الیها».
در طول تاریخ حضور تا آغاز غیبت کبری، از طرف علمای شیعه قریب به ده هزار جلد کتاب نگارش یافته که اکثر آنها در اختیار ما نیست و اگر شیخ کلینی (م 329) و شیخ صدوق (م 381) و شیخ طوسی (م 460) بخش عظیمی از این کتاب‌ها را در جوامع خود جای نداده بودند، الآن ما در بخش فقه کاملاً فقیر و بیچاره بودیم.
ـ تقدیر از خدمات فرهنگی استاد خسرو شاهی
در اینجا لازم است، از حجت‌الاسلام والمسلین جناب آقای حاج سیدهادی خسروشاهی دامت برکاته تقدیر و تشکر کنم که در این منطقه که فاقد کتابخانه عمومی است، دست به تأسیس چنین کتابخانه‌ای بسیار آبرومند زده است که می‌تواند، نیاز علما و طلاب و دانشمندان و دانشجویان دانشگاه‌ها را برطرف کند. چنین خدمت بزرگ فرهنگی صدقه جاریه است. جناب مؤسس در خانواده ریشه‌دار علمی بزرگ شده است. والد معظم ایشان مرحوم آیت‌الله سیدمرتضی خسروشاهی (م 1373 ه.ق) و او نیز فرزند آیت‌الله سیداحمد خسروشاهی (م 1327 هـ. ق) او نیز فرزند آیت‌الله سیدمحمد خسروشاهی و هکذا، همگی از شخصیت‌های علمی نجف اشرف و آذربایجان بودند.
شرف تتابع کابراً عن کابر کالرمح أنبوباً علی أنبوب
ـ مدیریت کتابخانه با به‌کارگیری دو شیوه کاربردی
برای مدیریت کتابخانه باید از دوشیوه استفاده شود:
1. در مورد دانش‌آموزان و برخی از دانشجویان که با کتاب‌های محدودی سرکار دارند، کتاب در اختیار آنها بگذارد تا در سالن کتابخانه، مشغول مطالعه شوند.
2. در مورد محققان باید شیوه «قفسه باز» در پیش گیرد تا فرد محقق بتواند وارد مخزن شود و کتاب‌های مورد نیاز را برگزیند و در غرفه خاصی مشغول تحقیق شود و در غیر این صورت کار تحقیق سامان نمی‌پذیرد.
لابد مؤسس محترم که خود از نویسندگان دیرینه حوزه هستند، این موضوع را در نظر گرفته‌اند؛ البته این کار باید با در نظر گرفتن آئین‌نامه داخلی کتابخانه صورت پذیرد.
اینجانب از اهل خیر درخواست می‌کند که به نیازهای این کتابخانه و تکمیل آن بپردازند تا این صدقه جاریه، برای همگان مایه خیر و برکت باشد.
قم ـ جعفر سبحانی
18ذی‌الحجة‌الحرام 1436 برابر با 12/7/1394