قرآن در اسلام

پیش گفتار

درباره مجموعه آثار علامه طباطبائى
آیة الحق، استاد علامه، سیدمحمد حسین طباطبائى قدس سره بى تردید از مفاخر بزرگ و بى نظیر عصر ماست كه حركت علمى- فلسفى جاودانه اى، در حوزه هاى علمیه به وجود آورد و آثار بسیارى تألیف كرد و شاگردان فرهیخته و ممتازى در مكتب خود تربیت نمود كه شاید در تاریخ تشیع بى سابقه و بى همتا باشد. تحلیل و بررسى عمق این نهضت علمى و شناخت دقیق شخصیت و ابعاد گونه گون علامه طباطبائى، به گفته شهید مرتضى مطهرى، شاید تا یك قرن دیگر امكان پذیر نباشد، چرا كه متأسفانه در عصر ما، علامه طباطبائى به علت «حجاب معاصرت» ناشناخته ماند، گر چه علاوه بر تفسیر گران سنگ «المیزان » آثار بسیار دیگرى در زمینه هاى مختلف، از خود به یادگار گذاشت.

بى تردید كتاب ها، رساله ها و مقالات علامه طباطبائى كه ما آنها را اینك «مجموعه آثار» مى نامیم، در زمینه هاى: قرآنى، علمى، حدیثى، كلامى، فلسفى، عرفانى، تاریخى، فرهنگى، اجتماعى و ... گنجینه گران بهایى است كه آنها نیز، مانند المیزان آثار جاودانه و ماندگار علامه، براى ما و نسل هاى آینده خواهند بود.

متأسفانه على رغم مرور بیش از سه ربع قرن از تاریخ تألیف بخشى از این آثار و به رغم گذشت یك ربع قرن از رحلت علامه طباطبائى، مؤسسه یا مركزى كه عهده دار وظیفه پراهمیت جمع آورى و تنقیح و تبویب و تنظیم و نشر این آثار باشد، به وجود نیامد! از همین رو، آثار علامه طباطبائى، اغلب به طور پراكنده و توسط علاقه مندان یا بعضى از شاگردان ایشان- و گاهى همراه با سلیقه هاى شخصى و گزینشى!- به طور مستقل و یا توأم با شرح و تفصیل- و متأسفانه در درون متن آثار علامه- انتشار یافت و بعضى از این «اضافات»! باز متأسفانه، موجب سوء برداشت ها و كج سلیقگى هایى از سوى افرادى قرار گرفت كه اغلب آنها با حسن نیت- ولى به دور از آشنایى دقیق با تعالیم و آثار علامه طباطبائى به این كار پرداختند! ...
نتیجه طبیعى این گزینش ها و اقدامات فردى در خصوص آثار علامه طباطبائى، حتى از سوى اشخاصى كه اصولًا آن عالم فرزانه را حتى براى یك بار هم در عمر خود، زیارت نكرده اند، موجب پیدایش آشفتگى و پراكندگى در امر تنظیم و تنقیح و نشر آثار علامه گردید.

این جانب به عنوان یكى از شاگردان كوچك علامه طباطبائى در تفسیر قرآن و فلسفه و افتخار ربع قرن مصاحبت استاد، از سالیانى پیش، اغلب رساله ها، مقالات، نامه ها و اشعار و دیگر آثار فارسى ایشان را جمع آورى كرده و زیر نظر و اشراف مستقیم و كامل خودشان، به تنقیح و ویرایش و تحقیق و تكمیل آنها پرداختم كه چگونگى بعضى از این امور را، در مقدمه «مجموعه رسائل» و «مجموعه مقالات» ایشان: «بررسى هاى اسلامى»، شرح داده ام.

و اكنون پس از احساس نیاز مبرم جامعه اسلامى، به ویژه طلاب حوزه هاى علمیه ایران- و دیگر بلاد- به شناخت و درك و فهم اندیشه هاى علامه طباطبائى، با مراجعه به اصل آثار ایشان و پس از موافقت كتبى جناب آقاى مهندس عبدالباقى طباطبائى- فرزند ارشد ذكور علامه- و مراجعت حقیر از سفرهاى طولانى و چندین ساله به كشورهاى مختلف و امكان پرداختن به این مهم، گام اساسى را در این زمینه برمى داریم و با همكارى صمیمانه مسئولان محترم دفتر تبلیغات اسلامى قم و مؤسسه بوستان كتاب، امیدواریم كه بتوانیم آثار علامه را از دایره «هرج و مرج» علمى! رها سازیم و با نشر كامل متون اصلى آثار علامه طباطبائى، خدمتى به جامعه علم و فرهنگ انجام دهیم.

ما در این مجموعه، سعى كرده ایم كه متن اصلى آثار علامه را- بدون هیچ گونه شرح و بسطى در داخل متن و یا حتى در پاورقى ها- بیاوریم و بعد شرح و توضیح مقدمه یا مؤخره اساتید و بزرگان و علماى محترمى را كه به این مهم پرداخته اند، به طور مستقل و در پایان هر كتاب یا رساله و مقاله اى، نقل كنیم تا خوانندگان در بررسى و مطالعه، دچار اشتباه، به خاطر خلط مباحث، نشوند.
كتاب ها و رساله ها و مقالاتى كه به یارى خدا و به تدریج در این مجموعه خواهد آمد، به ترتیب تنظیم ما عبارتند از:
1. قرآن در اسلام
2. شیعه در اسلام
3. انسان از آغاز تا انجام
4. رسائل توحیدى
5. اصول فلسفه
6. آغاز فلسفه
7. انجام فلسفه
8. شیعه
9. رسالت تشیع
10. مجموعه رسائل- 1
11. مجموعه رسائل- 2
12. مجموعه رسائل- 3
13. روابط اجتماعى در اسلام
14. بررسى هاى اسلامى- 1
15. بررسى هاى اسلامى- 2
16. لب اللباب+/ مصاحبات
17. گلچینى از معارف
18. تعالیم اسلام
19. سنت هاى پیامبر
20. مستدركات (شامل اجازات، نامه ها، تقریظها، اشعار، رساله آل طباطبا و ...)

البته اغلب مقاله ها و رساله هایى را كه خود علامه طباطبائى به فارسى نوشته اند، این جانب در سالیانى پیش، زیر نظر خود ایشان، ویرایش و تنظیم و تبویب كرده ام كه چند مجلّد از آنها در زمان حیات خود ایشان از سوى «مركز بررسى هاى اسلامى- قم» منتشر گردید و بخش دیگر، اینك براى نخستین بار چاپ مى شود.

كتاب ها و رساله هایى هم كه توسط علامه طباطبائى، به عربى تألیف شده و اساتید معظم و محترمى آنها را ترجمه كرده اند، پس از كسب اجازه از یكایك همه آن بزرگواران، در این مجموعه خواهد آمد و ما به طور طبیعى دخالتى در این ترجمه ها، جز در حدّ تنظیم و ویرایشى مرسوم، نخواهیم داشت و هرگونه همت و اهتمامى در این زمینه و درباره این كتاب ها یا رساله ها، متعلق به خود آن بزرگواران است.

اشاره شد كه این مجموعه آثار را با كتاب «قرآن در اسلام» و «شیعه در اسلام» آغاز مى كنیم كه هر دو آنها از آثار كثیر الانتشار استاد علامه طباطبائى است كه براى تأمین نیاز یك پروژه علمى- تحقیقاتى شیعه شناسى در غرب، تألیف شده و خوشبختانه به همت اساتید محترمى، به زبان هاى مختلف هم ترجمه و در سراسر جهان منتشر گشته است ....
چگونگى این پروژه تحقیقاتى را جناب آقاى دكتر سید حسین نصر كه از شاگردان و علاقه مندان خاص علامه طباطبائى بودند، در مقدمه «شیعه در اسلام» توضیح داده اند و ما از تكرار و نقل چگونگى آن در این مقدمه، خوددارى مى كنیم.

***

در پایان این مقدمه كوتاه اشاره به این نكته را هم ضرورى مى دانم: تنقیح و تحقیق كامل و همه جانبه آثار علامه طباطبائى، نیاز به كار جمعى- حوزوى دارد و این حقیر فقط براى جلوگیرى از استمرار آشفتگى موجود در این زمینه و طبق موافقت خود مرحوم علامه طباطبائى و رضایت بعدى و كتبى فرزند ارشد ایشان، وظیفه مقدماتى خود را در جمع آورى و نشر این آثار انجام داده ام و متون اولیه و اصلى آثار علامه طباطبائى را- با توضیحات اساتید محترم در آخر هر كتاب- در اختیار علاقه مندان و دوستان و طلاب و دانشجویان قرار مى دهم و بى تردید شرح و توضیح و تفسیر مطالب هر یك از این آثار،- در خارج از متن اصلى- حق همه كسانى است كه صلاحیت علمى این اقدام را دارند.

آیات و بزرگان و اساتیدى كه از همكارى علمى آنها در تدوین و تنظیم این مجموعه آثار، بهره مند شده ایم، به ترتیب فهرست الفبایى، عبارتند از:
1. احمدى میانجى- على
2. الكیالى، عبدالرحمن
3. بزرگمهر، منوچهر
4. تدین، مهدى
5. تهرانى، سید محمد حسین حسینى
6. حائرى یزدى، مهدى
7. حجتى كرمانى، محمد جواد
8. خسروشاهى، سیدهادى
9. سحابى، دكتر یداللَّه
10. سیدعلوى، سیدابراهیم
11. شیروانى، على
12. فقهى، هادى
13. فلاتورى، محمد جواد
14. قاضى طباطبائى، محمدعلى
15. قوام صفرى، مهدى
16. كربن، هانرى
17. كردستانى، مردوخ
18. گرامى، محمدعلى
19. لاریجانى، صادق
20. محمدى گیلانى، محمد
21. مكارم شیرازى، ناصر
22. مهدى پور، على اكبر
23. نصر، سیدحسین
24. همتى، همایون

هر یك از این اساتید و بزرگان با نوشتن: مقدمه، شرح، توضیح بر آثار علامه طباطبائى یا ترجمه متنى، به نحوى و به نوبه خود و در تاریخ معینى، نقشى خاص در احیا و غنابخشى به این آثار، ایفا كرده اند كه از یكایك آنها به خاطر این همكارى علمى تشكر مى كنیم و از این كه رسماً و كتباً به ما اجازه دادند كه این مجموعه را با ترجمه یا توضیحات و افاضات آنها، براى علاقه مندان عرضه كنیم، سپاس مضاعف داریم.

***

بى تردید هرگونه پیشنهاد و اظهارنظر اصلاح طلبانه بزرگان و اساتید محترم را در راستاى رفع نواقص احتمالى تنظیم این مجموعه آثار، در چاپ هاى بعدى، با كمال میل و اشتیاق پذیراییم و بى شك این امر موجب شادى و رضایت روح پرفتوح مرحوم علامه طباطبائى قدس سره هم خواهد بود.
البته اگر دوستان بزرگوار هرگونه نامه، اجازه، دست خط یا شعرى از مرحوم علامه داشته باشند و كپى آن را براى تكمیل مجموعه آثار در اختیار ما قرار دهند، بى نهایت سپاس گزار خواهیم بود.
پاداش نیك همگان را از خداى بزرگ خواهانیم.

قم: رمضان المبارك 1428 ه برابر با مهر 1386 ش
سیدهادى خسروشاهى