فلسفه نهضت حسینی

مقدمه

بی تردید نهضت مقدس و پرافتخار حسینى زادگاه جاودانه حركت هاى جهادى و منبع لایزال معارف الهى و معنوى و چشمه سار آثار و بركات دنیوى و اخروى تشنگان و پویندگان راه اهل بیت ایمان است كه پیوسته در همه زمان ها و زمینه ها، از آن بهره مند می شوند.

نهضت خونین حضرت امام حسین علیه السلام گرچه به ظاهر در روز دهم محرم سال 61 هجرى سركوب گردید و خاندان آن حضرت به اسارت رفت و حكام ظلم و تباهى، به ظاهر جشن پیروزى! برپا نمودند، اما از فرداى روز عاشورا، صداى حق طلبى عاشوراییان در هر كوى و برزن پیچید و پرچم پیروزى خون بر شمشیر را برافراشت و كاخ بیدادگرى را لرزاند. راز این حقیقت را باید در ماهیت این نهضت جست وجو كرد و آن؛ چیزى جز: اصلاح امور و احیاى فضائل انسانى و كرامت بشرى و فداكارى در راه حق و حقیقت نبود. چنان كه سالار شهیدان هنگام خروج از مدینه ، هدف از این حركت را چنین بیان نمود: «... من نه از روى خودخواهى و سركشى و هوسرانى از مدینه خارج می شوم و نه براى ایجاد فساد و ستمگرى، بلكه هدف من از این اقدام، اصلاح مفاسد امت جدم و منظورم امر به معروف و نهى از منكر است و مى خواهم روش جدم پیامبر و پدرم على بن ابى طالب را در پیش گیرم ...»^[1]

اصلاح جامعه از كجروی ها و انحرافات، خواسته باطنى هر انسان آزاده اى است و به همین دلیل است كه از آن هنگام و تا به امروز، نهضت حسینى همواره مورد توجه عاشقان حق و حقیقت بوده و هست و هر روزه رازى از آن، براى پویندگان راه كمال و سعادت گشوده مى شود و چون چشمه سار معرفت الهى همواره مى جوشد و تشنگان فضایل انسانى را سیراب می سازد.

بركات و پیامدهایى را كه پس از قیام امام حسین علیه السلام جهانیان شاهد آن هستند، می توان در چند نكته خلاصه نمود:

1. آگاهى بخشى به مسلمانان و معرفى گروه باطل و احیاى اسلام راستین ... این نهضت؛ با كنار زدن پوشش و پرده دینى كه امویان بر روى حكومت ضدبشرى خود كشیده بودند، ماهیت حكومت اموى را افشاء و چهره واقعى و ماهیت حقیقى حاكمیتى را كه به نام اسلام بر مردم حكمرانى مى كرد، براى افكار عمومى روشن ساخت و ارزش هاى اسلامى و انسانى را كه نیاز اساسى هر جامعه اى می باشد و توسط امویان به دست فراموشى سپرده می شد، زنده كرد.

نهضت حسینى به جهانیان فهماند كه شهادت در راه خدا ارزشى است كه به انسان زندگى جاودانه می بخشد. چنان كه خداوند می فرماید: وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَ تَا بَلْ أَحْیَآءٌ عِندَ رَبّهِمْ ^[2]. هم چنین یك نظام اجتماعى اگر بخواهد پایدار بماند، باید به یك مرجع شایسته و تكیه گاه الهى متكى باشد و آن را باید معرفى كرد و آن نیست جز مكتب اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله چنان كه پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله فرمود: «انّى تارك فیكم الثقلین كتاب الله و عترتى اهل بیتى ...»^[3]

2. شكل گیرى و ایجاد زمینه هاى یك سلسله از قیام هاى اسلامى پس از نهضت امام حسین علیه السلام ... یعنى پس از نهضت مقدس عاشورا، حركت ها و قیام هاى متعددى در پى گیرى آن واقعه، بر ضد حاكمان ستمگر صورت گرفت كه در تاریخ ماندگار است: قیام مدینه، قیام توّابین، قیام مختار ثقفى، قیام زید بن على، قیام حسین بن على علیه السلام (شهید فخّ).

نهضت عاشورا نه تنها براى ما مسلمانان، بلكه براى غیر مسلمانان نیز سرمشق و الگو قرار گرفته است چنان كه مه اتما گاندى (رهبر مبارزات استقلال طلبانه مردم هند) می گوید: «من شرح زندگى امام حسین، آن شهید بزرگوار اسلام را به دقت خوانده ام و توجه كافى به حوادث كربلا نموده ام و بر من روشن شده است كه اگر هندوستان بخواهد یك كشور پیروز گردد، بایستى از راه و روش امام حسین درس بگیرد»^[4] و در امتداد همین حركت در جهان معاصر هم ما شاهد بیدارى اسلامى براى احیاى ارزش هاى انسانى و اخلاقى، در كشورهاى اسلامى و غیر اسلامى از طرف مردمى هستیم كه در برابر ستمگران و حاكمان زر و زور و تزویر ایستادگى می كنند. همچنان كه مسلمانان مظلوم عراق، بحرین، فلسطین، افغانستان، میانمار و ...

علیرغم همه فشارها، تسلیم زورگویى ستمگران نمی شوند و دست از اعتقادات و مبارزات خود برنمی دارند، و بی تردید منشأ و مرجع همه این ها، پیروى از نهضت مقدس سالار شهیدان و سرور آزادگان جهان امام حسین علیه السلام است.

اهل سنت و اهل بیت علیهم السلام

گرچه نمی توان حتى گوشه اى از فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام به خصوص حسنین علیهما السلام در كتاب هاى اهل سنت را در این مقدمه نقل و بیان كرد، اما به عنوان نمونه به چند مورد از آنها كه از علماى مشهور اهل سنت نقل شده، مى توان اشاره كرد:

اولا: در میان اهل سنت حسنین علیهما السلام از محبوبیت خاصى برخوردار هستند چرا كه خود آنها در كتاب هایشان آورده اند: از هنگامى كه قنداقه آن دو نوزاد را در دامن پیامبر نهادند و آن حضرت لب بر لب آنها نهاد و دست و صورت آنان را بوسید، تا لحظه رحلتش كه بر روى سینه آن حضرت قرار گرفته بودند، در آغوش ایشان بودند و رفتار پیامبر حاكى از علاقه شدید آن حضرت به آن دو برادر بود .. حتى انتخاب اسم حسن و حسین (هم نام فرزندان هارون و موسى) یعنى شبر و شبیر توسط پیامبر انجام گرفت و به گفته ابن كثیر در «اسدالغابة» حسن و حسین اسم هاى بهشتى می باشد كه در میان مردم دوران جاهلیت چنین اسم هایى مرسوم نبود.^[5] ثانیا: خلفاى راشدین و سایر یاران پیامبر، كه خود شاهد توجهات خاص آن حضرت به آن دو نوزاد بودند، در تمام عم، نسبت به آن دو بزرگوار ابراز محبت نموده و به آنها احترام می گذاشتند. چنان كه ابن كثیر مى نویسد: «ابوبكر، احترام و تعظیم آن دو را به جا مى آورد و هم چنین عمر و عثمان ...».^[6] البته روایات دیگرى هم از بزرگان اهل سنت درباره فضایل حسنین علیهما السلام و لزوم احترام آنان وارد شده است كه تنها به نمونه هایى از منابع آنها در پاورقى اشاره می نماییم.^[7]

اهل سنت و امام حسین علیه السلام

در مورد فضایل و مناقبى كه برادران اهل سنت درباره شخص امام حسین علیه السلام نقل كرده اند، فقط به چند نمونه فهرست وار اشاره می كنیم:

طبرى در تاریخ خود آورده است: «حسین علیه السلام مولود خاندان نبوت و در آغوش پیامبر و على و خاندان حضرت زهرا رشد و تربیت یافته و همه ارزش ها و اخلاق متعالى انسانى را از آنان فراگرفت و درواقع مى توان در شخصیت حسین علیه السلام عزت نفس، ستم ناپذیرى، صلابت در راه حق، حماسه آفرینى و حق پرستى، مروت و جوانمردى، شجاعت و وفاى به عهد، صبر و شكیبایى، سخاوت و بخشندگى، تواضع و فروتنى، عبادت و بزرگى و ... را یك جا یافت.» او سپس با اشاره به مصادیق ابعاد رفتارى و اخلاقى آن حضرت می نویسد:

«حسین، یگانه قهرمانى است كه در مبارزه با ستم و مقاومت در برابر ظلم و آسان شمردن مرگ در راه حق و عزت و شرافت انسانى، گوى سبقت را از همه افراد دیگر ربوده است».^[8] در مقتل خوارزمى ^[9]، درباره مروت و جوانمردى امام حسین علیه السلام آمده است كه آن حضرت، هنگام رو در رویى با سپاه حرّ جوانمردانه دستور می دهد كه به آنها آب بدهند و این سنت جوانمردانه را از پدرش آموخته بود كه حتى به سپاه دشمن نیز ترحم می كرد.^[10] امام حسین علیه السلام در عین حال كه جرأت و شجاعت و شهامت را از جد و پدر بزرگوارش به ارث برده بود، به عهد و پیمانش و حتى به صلح برادرش با معاویه وفادار بود، چنان كه بلاذرى در «انساب الاشراف» می نویسد: «چون حسن بن على علیه السلام رحلت نمود شیعیان كوفه طى نامه اى ضمن تسلیت به امام حسین علیه السلام، او را دعوت به قیام نمودند ...^[11] ولى آن حضرت در پاسخ نوشتند تا معاویه زنده است حركتى نباید كرد ...!».

هم چنین ابن عبد ربّه در عقد الفرید^[12]، سلیمان بن احمد در المعجم الكبیر^[13]، محمد بن جریر طبرى در تاریخ خود^[14]، درباره صلابت در راه حق و حق پرستى امام حسین علیه السلام می نویسند:

«حق خواهى و حق پرستى حسین علیه السلام یكى از علل قیام او بود و درواقع عزت نفس او نیز در وجود و ذات او، ریشه داشت.» حسین علیه السلام با سخنان حقیقت جویانه پا به عرصه قیام و مبارزه گذاشت و فرمود: «آیا نمی بینید به حق عمل نمی شود و از باطل دورى نمی گردد؟ در این صورت شایسته است كه مؤمن لقاى پروردگارش را خواهان شود. من مرگ را جز سعادت نمی دانم و زندگى با ستمكاران را جز ملامت نمی بینم».

علاوه بر دیدگاه مثبت خلفاى سه گانه و نوشته هاى علما و شخصیت هاى بزرگ و پیشین اهل سنت كه در كتاب هاى خود در فضیلت و شخصیت امام حسین علیه السلام در همه زمینه ها، بیان داشته اند، در عصر ما نیز شخصیت هاى بسیارى از برادران اهل سنت آثار و تألیفات ارزشمندى از خود به یادگار گذاشته اند و ما از میان آن ها، فقط چهارتن را انتخاب كرده ایم كه شخصیت هاى معروف دینى، اجتماعى، سیاسى و تأثیرگذار در جامعه جهانى، به شمار می روند و هركدام از آنها موفقیت و پیروزى خود را در عرصه هاى دینى و اجتماعى و سیاسى، حتى زندگى شخصى در پیروى از راه و روش امام حسین علیه السلام می دانند.

براى روشن شدن اهمیت موضوع، نخست شرح حال مختصرى از آن چهار شخصیت برجسته-/ در اول هر بخش مربوط به دیدگاه آنها-/ تقدیم خوانندگان نموده و سپس ترجمه مقالات و دیدگاه آنان را نقل می كنیم.

این چهار شخصیت برجسته و معاصر عبارتند از:

1-/ سید ابوالاعلى مودودى 2-/ شهید سیّد قطب 3-/ ابوالكلام آزاد 4-/ محمد اقبال لاهورى.

***

در بخش آخر كتاب، به تناسب موضوع مقاله اى را می آوریم كه تقریباً پنجاه و هشت سال پیش- 1376 ه. ق- توسط اینجانب نوشته شده و در مقدمه ترجمه كتاب «السیاسة الحسینیة» آیة اللَّه كاشف الغطاء- سیاست حسینى- چاپ تبریز، آمده است.

قم: محرم 1434 ه ق

سید هادى خسروشاهى