اسلام سیاسی نگاهی به تاریخ و اندیشه حرکه النهضه تونس

چندین سال پیش، در سفری به لندن، از دفتر دکتر سعید شهابی، برادر مبارز  تبعیدی بحرینی و رئیس سامان «آزادگان بحرین» به برادر تبعیدی دیگر، ا کشور تونس: شیخ راشد غنوشی تلفنی تماس گرفتم که احوال پرسی کرده باشم... در ضمن صحبت، شیخ به صرف «ناهار»ی در منزل خود، در جنوب لندن ـ منطقه ای فقیرنشین ـ دعوت کرد که نپذیرفتم و گفتم: من از محل اقامت خود، در سفارت ایران، به شما زنگ نزدم که «شنود» آن برای شما مشکلی از سوی ام. آی. فایو یا ام. آی. سیکس! ایجاد نکند! اگر به منزل شما بیایم، شاید فردا «ساندی تایمز»مردوک، بنویسد که: «تروریست ها در لندن دور هم جمع شدند!».[1]

شیخ خندید و گفت: البته آن دوستان که شما اشاره کردید، الان هم همین حرف ها را «شنود» می کنند، و برای ما هم دیگر فرقی نمی کند که تحت تعقیب «ژنرال بن علی» باشیم یا انترپول![2] گفتم: البته این را می دانم، ولی تماس از محل اقامت «جرم» را مضاعف می کرد و از این جا، شاید کمتر شود.

به هر حال دعوت را باز نپذیرفتم، ولی شیخ راشد گفت: اگر به نکته ای اشاره کنم، حتما می آیید! پرسیدم چه نکته ای؟ گفت: روزی در «لوگانو» در منزل مهندس یوسف ندا (مسئول اخوان بین الملل در آن دوران) بودیم. برادر یوسف گفت که ما هر وقت «شیخ هادی» را دعوت می کنیم که چند روز برای استراحت یا تجدید دیدار با ما، به «لوگانو» بیاید، نمی پذیرد، اما هر وقت می گوییم از «مصر» کتاب های جدیدی رسیده است، در اولین فصت خود را به لوگانو می رساند! و البته کتاب های جدید را هم همراه کتاب های قدیم دیگری را که مهر «مکتبه الاخوان الدولی» هم خورده است، انتخاب می کند تا با خود ببرد و ما هم برا یآن که هر چندی یک بار با شیخ دیداری داشته باشیم، با رضایت کامل کتاب ها را به ایشان اهدا می کنیم. و اکنون من هم مژده می دهم کتاب های جدیدی رسیده است که به یقین، شما آن ها را ندارید!

پس از خنده کوتاهی، بی درنگ دعوت شیخ راشد را پذیرفتم و در روز موعود، همراه دکتر سعید شهابی و برادری دیگر، به منزل وی رفتم که چند برادر تونسی تبعیدی! ـ یا فراری ـ از اعضای حزب النهضه هم حضور داشتند[3] و دیدار و گفت و گوی مشروحی در همه زمینه ها داشتیم. البته از اقامه نماز که به اصرار بنده علی رغم عدم تمایل به پیش نمازی!، «امام جماعت» شدم و سپس با غذاهای تونسی پذیرایی به عمل آمد و پس از صرف ناهار، شیخ راشد چند جلد از کتاب های جدید خود را، به اضافه یک نسخه از ترجمه عربی کتاب فرانسوا بورجا: (Fravcois Burgat)  ـ نویسنده فرانسوی ـ به من اهدا نمود که با عنوان «اسلام سیاسی در جنوب» ـ یعنی مغرب عربی: تونس، الجزایر، مغرب، لیبی ـ‌ چاپ شده بود و تاریخ و اندیشه و عملکرد حرکت های اسلامی معاصر در آن مناطق را، پس از چند سال تحقیقی ژرف و میدانی و گفت و گو با شخصیت های برجسته این حرکت ها در آن بلاد، تألیف و به زبان «فرانسه» در پاریس منتشر ساخته بود و سپس دکتر لورین فوزی زکری، آن را به عربی برگردانده و در قاهره به چاپ رسیده بود.

البته کتاب در مجموع دارای نکات برجسته ای بود:

نخست: این که مسئله «اسلام سیاسی» از دیدگاه یک پژوهش گر غربی ارزیابی علمی و دقیق شده بود.

دوم: این که پس از بررسی اجمالی اصل موضوع، در شکل عام آن، به چگونگی مسئله اسلام سیاسی در مغرب عربی، پرداخته بود

سوم: آن که به جای بحث ایدئولوژیک، کارکرد و توان سیاسی ـ اجتماعی این حرکت ها را در آن بلاد بررسی کرده بود.

چهارم: آن که: مولف به جای اعتماد به مقالات و گزارش های دولتی یا منابع غربی که عمدتاً همراه با اغراض منفی  و اهداف سیاسی آن هاست، به سراغ رهبران این حرکت ها رفته و پس از گفت و گوهای طولانی و مراجعه به منابع و ادبیات خاص خود آن ها، به تالیف کتاب اقدام نموده بود. در واقع کتاب در مجموع، برای شناخت ماهیت اندیشه سیاسی در مغرب عربی و «اسلام سیاسی» مفید و ارزشمند است.

البته باید اشاره کنم که کتاب از رگه های سکولاریسم حاکم بر غرب، در امان نمانده و نکاتی به عنوان «انتقاد» مطرح شده که از این لحاظ، قابل نقد و بررسی می تواند باشد. همان طور که دیدگاه های گروه انشعابی از بعضی موسسین نخستین حرکت، درباره شناخت جریان، هدف و برنامه عمل آن، شامل نکاتی است که در صورت لزوم، باید در مجال دیگری به نقد و برسی آن ها هم پرداخته شود. و بی شک محدودیت «مقدمه» اجازه ورود به این محورها را نمی دهد.

پژوهش گر مصری، بانو دکتر لورین فوزی زکری، در ترجمه کتاب به عربی، کوشش قابل ستایشی از خود نشان داده و در موارد بسیاری توضیحات مفیدی بر مطالب مولف افزوده که نسخه فرانسوی کتاب، فاقد آن نکات و توضیحات است.

و همانطور که که اشاره شد، کتاب دارای اطلاعات وسیع و ارزشمندی درباره پیدایی، اندیشه، رهبری، انشعاب، مبارزه با رژیم منحوس تونس و... می باشد و در مورد چگونگی تاسیس «حزب النهضه» با توجه به گفت و گوهای مولف با رهبران ون موسسین حزب، کتاب شامل مطالب جالب و تاریخی ارزنده ای است.

به هر حال: ترجمه عربی کتاب در چهارصد صفحه از سوی مرکز نشر: «دار العالم الثالث» در قاهره چاپ شده است و این جانب در همان ایام ـ شاید پانزده سال پیش ـ فصل پنجم کتاب را که درباره حرکت اسلامی تونس و مسائل مربوط به آن است، هنگام «اقامت»! در لندن و پس از بازگشت، در «دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه» ترجمه کردم تا بله از سوی مرکز نشر آن دفتر، چاپ شود، ولی مع الاسف کیفیت حاکمیت دفتر و حوادث زمانه، توفیق این امر را از ما سلب نمود و پس از انقلاب مردمی اخیر تونس و ایفای نقش عمده توسط «حزب النهضه» و شیخ راشد الغنوشی، حماد الجبالی، علی العریض و دیگر دوستان، به یاد آن کتاب و ترجمه آن فصل افتادم که خوش بختانه در بین تلّی از اوراق، در «مخزن الکتب» این جانب ـ که هیچ کتابی سهل و آسان پیدا نمی شود ـ به یاری حق، به دست آمد.

***

 اتفاقاً شیخ راشد، در آن دیدار علاوه بر کتاب های دیگر از جمله اثر ارزشمند الحریات العامهٔ فی الدوله الاسلامیه ـ آزادی های عمومی در حکومت اسلامی ـ که تألیف خود وی بود، نسخه عربی کتاب «فرانسوا بورجا» را هم چنین «پشت نویسی» کرد ون به من اهدا نمود:‌

«بسم الله. هدیه الی فضیله العلامه السید الهادی خسروشاهی مع خالص التقدیر لجهوده المبارکه فی خدمه الاسلام و الوحده الاسلامیه زاده الله توفیقا. راشد.»

***

اینک ترجمه فصل پنجم آن کتاب که درباره تونس و حرکه النهضه است، پس از تلخیص و ویرایش کوتاه برادر عزیز و ارجمند، جناب کریم فیضی، برای استفاده دوستان و برادران در ایران، به طر مستقل چاپ می شود. امید آن که نشر آن، فایدتی داشته باشد و اگر کسی از برادران وقت و حوصله ترجمه کامل اصل آن کتاب را داشته باشد، بی تردید سود آن مضاعف خواهد بود!

سید هادی خسروشاهی

تهران: 10/10/1390