حركت اسلامى فلسطین از آغاز تا انتفاضه

مقدمه

بدون تردید فلسطین- كه ما اكنون درصدد بررسى تاریخ مبارزات اسلامى آن هستیم- در نزد مسلمانان از مقدس ترین و گرامی ترین اماكن اسلامى به شمار می رود. این سرزمین زادگاه و خاستگاه پیامبران الهى است. مسجدالاقصى ، نخستین قبله گاه مسلمین و معراج گاه پیامبر اسلام و سوّمین حرم شریف، در این منطقه قرار دارد.

در پهنه این دیار پیامبرانى چون ابراهیم، اسحاق، یعقوب، یوسف، لوط، سلیمان، داود، صالح، زكریا، یحیى و عیسى علیه م السلام دیده به جهان گشوده و مردم را به راه صلاح و رستگارى دعوت نموده اند. قرارداشتن آرامگاه شمار زیادى از آنان در این سرزمین، نام و یادشان را جاودان ساخته است. از جمله مرقد حضرت ابراهیم (ع) در «حرم ابراهیمى» در شهر الخلیل و همچنین مزار صالح پیامبر در الرمله و موسى پیامبر (ع) در نزدیكى اریحا، زیارتگاه بسیارى از مسلمانان است. مناطق متعدد دیگرى نیز مانند بیت المقدس و بیت لحم و ناصره، خاطره ظهور عیسى مسیح (ع) را تداعى می كند و قدس همواره یادآور خاطره معراج پیامبراسلام است.

برخوردارى فلسطین از چنین منزلت و جایگاه والایى، توجه و عنایت خاص مسلمانان را به سوى خود معطوف ساخته و به همین دلیل هم هست كه قداست و حبّ آن در قلب هر مسلمانى چنان ژرف و عمیق ریشه دوانده كه گسستن این پیوند هرگز امكان پذیر نخواهد بود. در واقع، پیوند ملت فلسطین با اسلام به دوران فتح این سرزمین به دست سپاهیان مسلمان در سال 15 ه و فروپاشى سلطه رومیان باز می گردد. زیرا بسیارى از مسلمانان فاتح كه از قداست و منزلت این سرزمین آگاهى یافته بودند، سرانجام در آن رحل اقامت افكنده و در آنجا ساكن شدند. این موضوع در گسترش سریع اسلام در این خطه و پیروى مردم فلسطین از اصول و احكام اسلام، تأثیر به سزایى داشت.

علاقه و شوق شمار كثیرى از اصحاب و یاران پیامبر (ص) براى زیارت فلسطین و اقامت در آن، فرصت گران بهایى فراراه مردم فلسطین قرار داد تا هرچه سریع تر تعالیم اسلام را یاد گرفته و به آیین محمدى درآیند. اینگونه، فلسطین به مثابه دژى از دژهاى مستحكم تلقى شد و به صورت قلّه اى از قلل شامخ اسلام درآمد.

اكثریت اهالى فلسطین در اغلب ادوار تاریخ اسلام، مسلمان بوده اند و با آنكه تعداد آنان در دوران جنگ هاى صلیبى و حاكمیت صلیبی ها بر فلسطین رو به كاهش گذارد، اما به طور كلى در طول تاریخ، ملت فلسطین همواره پیوندهاى عمیق خود را با اسلام حفظ نموده است، به طوری كه بانو «ون» كه در قرن نوزدهم عهده دار مقام كنسولى بریتانیا بود، در این باره می گوید: «پایبندى به تعالیم اسلام و اطاعت از فرمانروایان مسلمان، در نزد مردم فلسطین، از هرنوع وابستگى دیگرى نیرومندتر است.»^[1]

محمود عابدى در توصیف مردم «صفد» در دوران جنگ جهانى اول مى گوید: «آنان بشدت به دین خویش پایبندند. مساجد صفد مملوّ از نمازگزاران است. دیوار بسیارى از منازل با آیات قرآنى و احادیث نبوى تزیین یافته است.»^[2] و زن مسلمان فلسطینى همواره و در طول تاریخ با رعایت كامل حجاب اسلامى یكى از نمودهاى آشكار پایبندى و تعهد ملت فلسطین نسبت به اسلام را نمایان ساخته و حتى زنان مسیحى، تحت تأثیر زنان مسلمان، از پوشیدن لباس هاى مبتذل، خوددارى ورزیده اند.^[3]

بدین ترتیب درمی یابیم كه دیندارى در بین مردم فلسطین از احساسات و عواطف اصیل و فطرى مایه می گرفته است و تا آن زمان- اوایل قرن بیستم- هنوز آثار تفكرات گوناگون غربى در میان مردم ظاهر نشده بود. اما چون دیندارى مردم بر شالوده بینش و درك علمى استوار نبوده، بسیارى از خرافات و جهالت ها در افكار توده ها رخنه كرده بود. براى ملت فلسطین امكان رویارویى با سیل فزاینده اندیشه هاى گوناگون كه در آغاز قرن بیستم این سرزمین اسلامى را مورد تهاجم فرهنگى و تحت الشعاع خود قرار داده بود، به سادگى میسّر نگردید.

در حقیقت با وجود برخوردارى «فلسطین» از چنان حرمت و منزلتى كه در آغاز به آن اشاره كردیم، این سرزمین از ابتداى قرن بیستم تاكنون، همواره به شكل جولانگاه نیروهاى استعمارگر غرب درآمده و شاهد جنایات هولناك و بی سابقه اى در این دوره از تاریخ بشریت بوده است.

در واپسین روزهاى پایانى جنگ جهانى اول، انگلیسی هاى اشغالگر و متجاوز نخستین گام هاى عملى در راه اشغال و غصب فلسطین و آواره كردن ساكنین اصلى آن و جداسازى این خطه از پیكره امت اسلام را برداشتند. از آن پس صفحه سیاهى در تاریخ فلسطین گشوده شد. ولى مردم فلسطین لحظه اى در مقابله و رودررویى با انگلیسی ها و اشغالگران درنگ نكردند و به گواهى اكثر مورخین خارجى، ماهیت مبارزات ملت فلسطین- از همان آغاز- رنگ اسلامى به خود گرفت و اگر چه فراز و نشیب هاى بسیارى را پشت سر نهاده وحتى گاهى بظاهر ازخط مشى اسلامى دور شده، ولى به طور كلى مسیر اصلى مبارزات در صراط اسلام بوده است. این حقیقت را همگان باور دارند و تاریخ نگاران و محققان به تداوم پیوند عمیق توده هاى فلسطین با اسلام اعتراف دارند. این پدیده را مى توان با توجه به مراحل مختلف تاریخ مبارزات اسلامى ملت فلسطین در چند دوره مورد ارزیابى و بررسى قرار داد:

1. دوره نخست: مرحله تاریخى سالهاى 1917 تا 1929 م و ماهیت اسلامى قیامهاى 1920، 1921 و 1929.

2. دوره دوم: مرحله تاریخى سالهاى 1929 تا 1939 و ظهور شیخ عزالدین قسام و پیدایش حركت «قسّامیون»- هواداران قسام- و آثار آن دررویدادهاى انقلاب بزرگ فلسطین.

3. دوره سوم: مرحله تاریخى سالهاى 1939 تا 1948 و پیدایش جنبش اخوان المسلمین و نقش این سازمان و هواداران قسّام در جنگ فلسطین.

4. دوره چهارم: مرحله سخت و دردناك از سال 1948 تا 1967 و اوضاع سیاسى فلسطینى در بحران جنگ و پس از آن.

5. دوره پنجم: حركتهاى اسلامى معاصر از 1967 به بعد و موضع اخوان المسلمین در قبال مسئله فلسطین؛ نقش حركت اسلامى «حماس» و «جهاد اسلامى فلسطین».

در این كتاب با استفاده از مدارك فراوان، چگونگى حركت هاى اسلامى پنج دوره مزبور مورد بررسى و ارزیابى قرار می گیرد و در نگارش آن بیشترین استفاده ها از كتاب التّیار الاسلامى فى فلسطین تألیف محسن محمدصالح، چاپ كویت، به عمل آمده است. البته متن 600 صفحه اى آن كتاب خود ارزش آن را دارد كه ترجمه شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد، اما ما سعى كرده ایم قسمت هایى از آن را ترجمه و با اضافاتى از خود، در این جلد منتشر سازیم. البته تحلیل وتبیین مرحله كنونى حركت اسلامى در فلسطین كه در «انتفاضه» و نبرد دو جناح عمده آن، «حماس» و «جهاد اسلامى» تبلور یافته است. در جلد دوم به طور كامل خواهد آمد، ولى در این كتاب نیز- بخش پنجم و قسمت «ملحقات» بحث ویژه اى در باره هردو حركت اسلامى فوق آمده است كه مى تواند مكمّل موضوع موردبحث كتاب باشد.

***

در قسمت دوم ملحقات این كتاب نیز تعدادى عكس و سند كه مربوط به بخش هاى پنجگانه كتاب است، نقل شده كه از منابع متعدد و گوناگون به دست آمده است.

امیدواریم كه كتاب در مجموع مفید باشد و بر آگاهى علاقه مندان بیافزاید.

و همان طور كه اشاره شد، این كتاب جلد دومى هم خواهد داشت كه امیدواریم بزودى منتشر گردد. جلد دوم كتاب، تحلیل مشروحى در باره حركت اسلامى حماس و جهاد اسلامى است با ضمائمى شامل اسناد، فتاوى و بیانیه ها كه بررسى آنها خود نشان دهنده چگونگى تغییر موضع اغلب جریان هاى سیاسى غیراسلامى در رابطه با «فلسطین» و سرزمین هاى اشغالى است. از خداوند متعال یارى می طلبیم كه بتوانیم آن را هرچه زودتر منتشر سازیم.

انّه ولی التوفیق. سیدهادى خسروشاهى

تهران. بهمن 1373