جنگ و صلح در قانون اسلام به ضمیمه رسول اكرم در میدان جنگ

به نام خداوند توانا و دانا

مقدمه مترجم

مورخین و محققین علوم اجتماعى عموما معتقدند كه در میان حوادث و وقایع مهم تاریخ، هیچ حادثه و واقعه اى به اهمیت ظهوراسلام یافت نمی شود، زیرا این حادثه چه از لحاظ طرز فكر و عقیده و چه از جهت تأثیر عملى و اخلاقى در جامعه بشر موجب پیدایش پدیده هاى خاصى گردیده است و مهم ترین پدیده هاى اجتماعى اسلام همانا در وضع قوانین و نظامات و ایجاد روابط میان ملل مختلف جهان بوده است و چون دستگاه تعلیماتى اسلام براى برقرارى نظم نهایى جهان قواعد و مقرراتى طرح كرده است تا بدان وسیله امنیت و رفاه جامعه بشرى تأمین گردد و با توجه به این كه خاصیت تنازع و تخاصم فطرى بشر است و چون برحسب رسالتى كه اسلام بر عهده دارد، مقرر است كه در پناه تعلیمات الهى عامل تنازع باید به تدریج از بین برود و عامل تعاون جایگزین آن گردد؛ لهذا براى جنگ كه مولود تنازع است و براى صلح كه محصول تعاون است مقررات و قواعدى در نظر گرفته و تعلیماتى صادر كرده است و ناگفته پیدا است كه بین جنگى كه اسلام آن را تجویز كرده و صرفا در موقع اضطرار به منظور دفاع از حق و اعلاى كلمه توحید است، تا جنگى كه دیگران آن را ضرورى شمرده اند تفاوت بی اندازه اى وجود دارد. زیرا منظور اسلام از جنگ در موردى كه لابد منسر باشد صرفا دفاع از حق و اعلاى كلمه حق است ولى مقصود دیگران جلب و تحصیل قدرت است ولاغیر.

این نكته مسلم است كه نظامات اصلى و اساسى اسلام به حكم دعوت و تبلیغ مستمر دوران اول بعثت از سرچشمه اصل «تكامل» نیرو گرفته و بر اساس مسالمت و مدارا استوار گردیده ولى در مراحل بعدى، به واسطه برخورد با موانع و مشكلاتى كه در راه پیشرفت آن از طرف مخالفین به صورت هاى گوناگون و روزافزون ایجاد مى شد، به حكم ضرورت، به منظور حفظ نظامات عالیه اجتماعى و براى وصول به هدف اعلاى انسانیت و بالاخره براى تعمیم اصول آزادى و برابرى و تأسیس حكومت فضیلت و تقوى و به منظور حمایت از اصول عدالت و حفظ حقوق مظلومین از دستبرد معارضین و مهاجمین، از اصل «قدرت» استفاده كرد و براى این منظور نظامات و مقرراتى وضع نمود كه در جنگ هاى مذهبى مورد عمل قرار گرفت.

نكته بسیار مهمى كه توجه آن ضرورت دارد این است كه در طول مدت سیزده سال جنگ هایى كه در دوران رسالت صورت گرفت، به طورى كه محققین دقیقا تخمین كرده اند تعداد كشته شدگان از طرفین فقط هزار و كسرى نفرات بوده است و ناگفته پیدا است كه براى انقلابى به این عظمت و اهمیت از بین رفتن این عده بسى ناچیز است، و این خود دلیل دیگرى است كه حتى انقلاب اسلامى، انقلاب سلمى بوده است نه انقلاب خونین و در هر حال طبق كریمه «الصلح خیر» برنامه اصلى اسلام عبارت است از استقرار بساط صلح و سلم ولاغیر.

كتاب حاضر كه اصل آن در انگلیسى به قلم دكتر مجید خدورى (از مسیحیان عراقى مقیم آمریكا) استاد علوم شرقى در دانشگاه ها پكنس نگاشته شده است حاوى تحقیق دقیق و مبسوطى است كه با استناد به مدارك موثق و روشن در زمینه جنگ و صلح طبق قوانین و مقررات اسلام تألیف شده و اینك ترجمه فارسى آن از نظر خوانندگان می گذرد.

محتویات این تألیف با توجه به آن همه مآخذ و مداركى كه مؤلف مورد استناد قرار داده است، در حكم ترسیم یك منحنى دقیق و روشنى است كه در طى چهارده قرن صورت گرفته است، ولى چه مقدار آن حقا با روح تعلیمات اصلى و حقیقى اسلام مطابق بوده است البته محتاج به بحث و تدقیق علماى متبحر و متخصص فن است و به هر حال جاى شك در اصالت و اعتبار پاره اى از جزئیات آن باقى است زیرا:

اولاً: واضح و آشكار است كه على العموم زمامداران امور اجتماعى مسلمین كه مبادرت به جهاد كرده اند جز افراد معدودى، مردمان شایسته و صالحى نبوده اند.

ثانیا: اكثر و اغلب مجاهدین عرب اعم از فرمانده و فرمانبردار كه تحت تأثیر عامل جهش و پرش خوى نژادى، به نام اعلاى كلمه حق و نشر دعوت اسلام در معركه جهاد اقدام كرده اند، به واسطه نقص تعلیمات اسلامى واجد صلاحیت تام و تمام نبوده اند و چه بسا كه غزا و جهادى كه بنام اسلام بر عهده گرفته بودند خالى از تمنیات سیطره و غلبه نژادى نبود، و به همین سابقه كیش جهانى اسلام كه هدف اعلاى آن وحدت جهان بشریت و یا به تعبیر دیگر، منظور آن انترناسیونالیزم مطلق بود، پس از رحلت رسول اكرم صلی الله علیه و آله رنگ ملى و صبفه عربى به خود گرفت و طولى نكشید كه عكس العمل این روش از ناحیه ملت هاى دیگر به زودى محسوس و آشكار شد، زیرا ملت هایى از قبیل ایرانی ها و ترك ها، اعراب را طرد كرده و با قبول كیش اسلام، حكومت هاى ملى براى خودشان تأمین كردند.

علاوه از این قسمت، نكات زننده دیگرى در جنگ هاى دوران خلافت خلیفه دوم در تاریخ به نظر مى رسد كه موجب آشفتگى خاطر این مرد بوده است و همین امر دلیل بر عدم لیاقت و صلاحیت جنگجویان آن دوران است كه نتوانسته اند مطابق تعلیمات اسلامى قیام و اقدام كنند، صرف نظر از خودسری هاى بعضى شخصیت هاى درجه اول كه عملیات آن ها صورت قانونى به خود گرفته است و به حساب اسلام گذاشته شده است. به علاوه تاریخ گواهى می دهد كه در موارد زیادى فقها و قضات تحت تأثیر قدرت مطلقه و نفوذ خلفا و امراى جابر بوده اند كه طبعا فتاوى و نظراتشان با تعلیمات اسلام مغایر و مباین بوده است.

على اى حال علی الاصول زحمات تحقیق و تدقیق مؤلف در تنظیم و ترتیب این همه موضوعات علمى و تاریخى مختلف، مخصوصا بحث و فحص در مبانى و موازین اجتماعى اسلام در فصول اولیه از نظر تحقیق علمى قابل توجه است و مى تواند مورد استفاده طبقات مختلف از اهل تحقیق و صاحب نظران واقع شود و براى دانشجویان رشته هاى مختلف حقوقى و سیاسى مخصوصا رهنماى ذى قیمت و نافعى خواهد بود.

تهران، به تاریخ هفتم آذرماه هزار و سیصد و سى و پنج

سید غلامرضا سعیدى

مقدمه مؤلف

الحاق ده كشور اسلامى به سازمان ملل متحد و مؤسسات تابعه آن با توجه به اختلافات اساسى كه بین حقوق تاریخى بین الملل اسلامى از لحاظ مبنى و اساس با اصول منشور سازمان ملل متحد وجود دارد حادثه اى است پراهمیت و قابل توجه.

اسلام كه در قرن هفتم مسیحى به عنوان ملتى فاتح عرض وجود كرد و هدف نهایى آن تسخیر جهان بود، غیر از رویه قضائى و سیستم قانون گذارى خودش، سایر قوانین را به رسمیت نشناخت. اسلام در انتظار پایان دادن رسالت جهانى خودش، به طور موقت با سایر كشورها قراردادهایى منعقد می كرد. این دوره موقت چندین قرن به طول انجامید و اسلام بیشتر از آن چه در بادى امر تصور مى شود ثبات و استقرار خودش را ثابت كرد. بدین طریق با تغییرات گوناگونى كه در شالوده قضایى اسلام به وجود آمد، اسلام خودش را با اوضاع و احوال جدید حیات تطبیق داد و با توجه به همین سابقه است كه در عصر حاضر ملل مختلفى كه پیرو اسلام هستند، در راه پیشرفت و استقرار نظم ثابت و پایدار جهان و تعاون بین المللى همكارى می كنند.

مقصد و هدف بحث حاضر، تنظیم و احیاى نظریه اصولى قضایى اسلام و همچنین بحث و فحص درباره قواعد و نظاماتى است كه در روابط بین ملل اسلامى با ملل غیرمسلمان حكومت دارد و نظر به این كه هر گونه بحثى كه در زمینه نظریه اصولى حقوق اسلامى و جنبه هاى عملى آن به میان آید فقط مبین اختلافات موجود بین قوانین بین الملل اسلامى با قوانین جدید بین المللى است؛ لهذا فصل متممى بر این كتاب افزوده شد تا از تغییرات اساسى حاصله در حقوق بین الملل اسلامى بحث شود و روشن گردد كه حقوق بین الملل اسلامى به چه كیفیت و از چه طریق، با مسالمت و مدارا، خودش را با سیستم هاى قانون گذارى مغایر و مباین تطبیق داده است.

قچاپ اول این كتاب كه به سال 1941 در لندن نشر یافت، منحصر در بحث راجع به اصول و مبادى و طرز عمل صدر اسلام بود ولى چاپ حاضر فقط براى این منظور نیست كه از منابع مختلف اصلى، نظریه قانونى معتبر و مستندى به دست آوریم كه روابط و طرز عمل مسلمین را با سایر ملل در طول قرون گذشته نشان دهد بلكه درباره كوشش هایى كه در دوران اخیر به منظور تطبیق دادن اسلام با اصول و مقاصد سازمان جدید ملل انجام گرفته است، نیز بحث خواهد شد.

از فصل اول و دوم كه بدوا درمجله اسلامیك كلچر ومجله ذی مسلم و رلد و مجله جورج واشنگتن لا منتشر شده بود، تجدیدنظر به عمل آمد،تا این كه ضمیمه این تألیف گردد.

نویسنده خود را موظف می داند از نظریات و پیشنهادهایى كه پس از نشر چاپ اول كتاب دریافت كرده است، تقدیر و تشكر كند. یك عده از ارباب بصیرت، پس از آن كه عمل تجدید نظر تكمیل شد این تألیف را به منظور انتقاد مطالعه كرده اند. پروفسور ژوزف شاخت در دانشگاه لیدن، سه فصل اول و سرهمیلتون گیب در دانشگاه اكسفورد فصل پنجم و پروفسور فیلیپ ك. هتى در دانشگاه پرنستن اولین و هفتمین فصل و دین فیلیپ دبلیوتیر، (كه در قسمت تحقیقات بین المللى در دانشگاه هاپكنس كار مى كند) سومین و آخرین فصل و پروفسور لیواستروس در دانشگاه شیكالو اولین و پنجمین فصل و امیل لینگ هفدهمین و آخرین فصل را از نظر گذرانده اند.

مؤلف مخصوصا از مساعدت هاى ذى قیمت آقاى كوینسى رایت و آقاى اودن. اى. كالورلى وارثور جفرى كه كلیه مندرجات این كتاب را مطالعه كرده اند و از آقاى ویلیام. م. كارسن و جمال سعد كه فهرست اسماء الرجال آن را تهیه كرده اند، اختصاصا تشكر مى كند.

مسئولیت نظریاتى كه در این تألیف بیان شده و اشتباهاتى كه ممكن است تصحیح نشده باشد انحصارا بر عهده شخص مؤلف است.

مجید خدّورى