یادداشت

... حجت‌الاسلام والمسلمین استاد سید‌هادی خسروشاهی که به قول شیخ المورخین استاد سید محمد محیط طباطبایی: «صاحب نظری در تاریخ» است و به قول جناب آقای حمید قزوینی ـ در مقدمه خود ـ «گنجینه‌ای غنی در بیان تاریخ و ارائه تحلیل‌های مرتبط...» از سالیانی دراز ـ یک ربع قرن پیش ـ درباره زندگی و مبارزات امام «موسی صدر» هم به تحقیق و بررسی پرداخته و در این زمینه، چندین ویژه‌نامه و کتاب تنظیم وتحریر و منتشر ساخته است که عبارتند از:

1ـ ویژه‌نامه تاریخ و فرهنگ معاصر، ج 1، وزیری، 552 صفحه، نشر: مرکز بررسی‌های اسلامی ـ قم، 1375.

2ـ یادنامه امام موسی صدر، ج 1 و 2، وزیری، 940 صفحه، نشر: مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر، تهران، 1387.

3ـ امام موسی صدر، مصلح بزرگ اجتماعی، رقعی، 424 صفحه، نشر: دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1393.

4ـ حدیث روزگار ـ مجموعه گفتگوهای پژوهشگر معاصر جناب حمید قزوینی ـ چاپ اول، رقعی، 236 صفحه، نشر: مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر، تهران، 1393.[1]

و اینک کتاب حدیث روزگار با ویرایش و بازنگری جدید و نیزاضافه نمودن چند پیوست و حذف «پی‌نوشت»ها، که عمدتاً در معرفی شخصیت‌هایی بود که نامشان در کتاب آمده است، در ضمن مجموعه «خاطرات مستند» ایشان تجدید چاپ می‌گردد. ... (این مجموعه بالغ بر پنجاه جلد خواهد بود که تاکنون 22 جلد آن چاپ و منتشر شده است...)

کتاب‌های چهارگانه فوق شامل ده‌ها مقاله و خاطرات از دانشمندان و بزرگان و شخصیت‌های داخلی و خارجی دنیای علم و فرهنگ و سیاست است که در کل، مرتبط با زندگی و مبارزات امام موسی صدر یا حوادث تاریخی مهمی است که به نحوی با فعالیت‌های امام موسی صدر ارتباط دارد و می‌تواند حقایق بسیاری را در این راستا روشن سازد.

اشاره به این نکته ضروری است که در بخش‌های مربوط به «خاطرات» استاد در کتب چهارگانه، شاید مواردی تکراری به نظر برسد که این امر با توجه به فاصله زمانی یک ربع قرنی تاریخ تحریر مقالات و یا انجام مصاحبه‌ها و تعدّد موارد، یک امر طبیعی است ولی در کل، بازگو کننده حقایق برای خواننده هر یک از کتب و آثار مزبور تواند بود.

با سپاس، پذیرای هرگونه نقد و توضیح و تصحیح و تکمیل خواهیم بود تا در چاپ‌های بعدی این «خاطرات مستند» مورد استفاده قرار گیرد.

مرکز بررسی‌های اسلامی

سید محمود خسروشاهی

قم ـ پاییز 1396

مقدمه

در میان چهره‌های علمی و سیاسی و فرهنگی ایران، استاد ارجمند جناب حجت‌الاسلام والمسلمین سید ‌هادی خسروشاهیجایگاهی ممتاز دارد.

به جرأت می‌توان گفت که موضوعی دربارۀ روحانیت، جریانات روشنفکری، گروه‌های معتدل و یا افراطی دینی، چپ‌گرایان مخالف مذهب، مبارزان مسلمان و غیر مسلمان، مدافعان و مخالفان تقریب مذاهب، مدیران سیاسی و اجرایی و سایر گروه‌های اجتماعیِ معاصر نیست که ایشان نکته‌ای، مطلبی، اطلاعی و یا مشاهده و حضوری در آن نداشته باشد.

البته، وی در بیان نظر اهل ستیز نیست. کسی را با کردار و زبان خود نمی‌آزارد، در جست‌وجوی حقیقت صادق است. متکی به هیچ جناح و جریانی نیست. در نوشتن تاریخ و تبیین حوادث بیشتر به اصلاح می‌اندیشد تا برجسته کردن ضعف دیگران. از این نظر، استاد خسروشاهی گنجینه‌ای غنی در بیان تاریخ و ارائه تحلیل‌های مرتبط است.

وی از بدو ورود به حوزه علمیه قم (در اوایل دهه 30) ضمن درس و بحث، به فعالیت مطبوعاتی و پژوهشی و فرهنگی و اجتماعی نیز پرداخت و با گذشت شصت سال، همچنان در همان مسیر به تلاش متعهدانۀ خود ادامه می‌دهد و با وجود ضعف جسمی که ناشی از گذر عمر است، عزم و ارادۀ فرهنگی و اجتماعی‌اش غبار زمان و سستی به خود نگرفته است.

وی از معدود فضلای حوزه است که ارتباطات گسترده‌ای نیز با کانون‌های فکری و فرهنگی و رهبری حرکت‌های معاصر اسلامیِ خارج از ایران داشته و دارد و مورد احترام آن‌هاست.

به دلیل همین پیشینه، و همچنین سابقۀ دوستی طولانی با امام موسی صدر، گروه تاریخ شفاهی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر از نخستین روزهای تشکیل، به دنبال آن بود تا گفت‌وگویی را با استاد صورت دهد که فرصت و امکان آن فراهم نمی‌آمد. مصاحبه با استاد خسروشاهی از آنجا اهمیت می‌یافت که وی، علاوه بر اطلاعات مهم تاریخی، خود یکی از پیشکسوتان تاریخ‌نگاری زندگی امام صدر است که در سال‌های اخیر لحظه‌ای در این مهم فروگذار نبوده و الگویی برای دیگران به شمار می‌آید.[2]

سرانجام با پیگیری مدیریت محترم مؤسسه و موافقت استاد، طرحی برای تنظیم و تدوین خاطرات ایشان در دستور کار قرار گرفت که اثر حاضر محصول نهایی آن است.

بر این اساس ابتدا خاطرات استاد خسروشاهی که در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها و مقالات مختلف بیان شده بود، استخراج شد و سپس، با طرح پرسش‌های جدید که پاسخ بخشی از آن‌ها به صورت کتبی و بخشی دیگر به صورت شفاهی دریافت شد به تکمیل آن‌ها پرداختیم.

در متن پیش رو تلاش شده است مباحث از ترتیب زمانی و موضوعی مشخصی برخوردار شود و از تکرار و اطناب پرهیز گردد. همچنین، اسامی افراد و رویدادها و اماکن در حد توان با درج توضیحاتی در پاورقی و یا در پی‌نوشت کتاب گویاسازی شده است. شماری از اسناد و تصاویر مرتبط با متن خاطرات هم در انتهای کتاب آمده است.

گروه تاریخ شفاهی، کار صورت گرفته در تدوین و انتشار خاطرات استاد خسروشاهی را ـ که شامل بخش‌ها و گوشه‌هایی از زندگی، تلاش‌ها و مبارزات امام موسی صدر است ـ کافی نمی‌داند و از علاقه‌مندان تاریخ و دوستداران امام صدر و به ویژه راوی محترم، صمیمانه درخواست دارد تا ضعف‌ها را بر ما ببخشند و در تکمیل آن ما را یاری دهند.

در پایان، مراتب سپاسگزاری خود را از سرکار خانم حوراصدر، مدیر محترم مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر، اعلام می‌دارم. ایشان صمیمانه زمینه انتشار این کتاب را فراهم آوردند. همچنین باید سپاسگزاری کنم از همکاران گروه تاریخ شفاهی مؤسسه، خصوصاً آقای مهدیفرخیان و خانم‌ها زهراادیب و مهدیهپالیزبان که برای نشر این کتاب همکاری مؤثر و صمیمانه داشتند.

حمید قزوینی

تهران ـ بهمن 1392