ما چه مى گوییم

یادداشتى بر چاپ جدید

بیست و پنج سال پیش- بین سال هاى 45 و 46- بخش هایى از كتاب دراسات اسلامیه شهید سید قطب كه در واقع مجموع ه اى از مقالات سیاسى- اجتماعى بود و عمدتاً وى در خصوص اهداف سازمان اخوان المسلمین و ضرورت مبارزه با امپریالیسم و لزوم تشكیل حكومت اسلامى بحث می كرد و به صورت مجموعه اى مستقل گردآورى و چاپ شده بود، توسط اینجانب ترجمه شد و نخست با امضاى ابوصالح در هفت ه نامه اسلامى نداى حق، كه به مدیریت مرحوم سید حسن عدنانى در تهران چاپ می شد، و سپس در هفته نامه استوار، كه به وسیله مرحوم ابوالفضل طهماسبى در قم انتشار می یافت، درج شد و سپس به علت استقبال نسل جوان آن روز و درخواست دانشجویان مسلمان، بخش اول آن به صورت مستقل و به نام: ماچه می گوییم به چاپ رسید.

برادرانى كه در آن روزهاى بحرانى، خواستار چاپ و نشر این مقالات به طور مستقل بودند، و هر كدام نقشى در مبارزه با طاغوت و پیشبرد اهداف اسلامى و سپس پیروزى انقلاب اسلامى ایران به عهده داشتند و بعضى از آنها در این راه شهید شدند و برخى دیگر امروز مسئولیت هایى در نظام اسلامى دارند، معتقد بودند كه ما چه می گوییم بیانگر خواسته هاى آنهاست و می تواند در برابر كتاب ها و نشریات گروه هاى چپ و راست تبیین كننده مواضع اسلامى ما باشد و در واقع، به قول شهید حنیف نژاد، در آن شرایط، این كتاب مانیفست بچه ها شد و به همین دلیل در قطع كوچك- چریكى (!) ده ها بار چاپ و در سطح وسیعى در سراسر كشور توزیع گردید. علاوه بر نقش و تأثیر این كتاب در روشن كردن ذهن جوانان ایران، در پاكستان و افغانستان نیز این كتاب مورد توجه گروه هاى اسلامى قرار گرفت و پس از كسب اجازه از نویسنده به چاپ مجدد آن اقدام كردند كه میان جوانان دانشگاهى پخش شد.

برادر برهان الدین ربانى كه امروز رهبر یكى از نیرومندترین و اصیل ترین نیروهاى مجاهد افغانستان- جمعیت اسلامى- است و در جهاد علیه امپریالیسم و نیروهاى تجاوزگر و تبهكار آن نقش عمده اى را به عهده داشت، بیست سال پیش در مكه مكرمه گفت: «این كتاب و كتاب عدالت اجتماعى در اسلام میان جوانان دانشجوى افغانستان دست به دست می گردد و روشنگر آرمان هاى ما است.»

البته خود وى نیز مترجم كتاب فى ظلال القرآن شهید سید قطب بود. و برادر قاضى امین وقاد، یكى دیگر از رهبران حركت اسلامى معاصر افغانستان، در سال 1368، در دومین سمینار افغانستان به نگارنده گفت: «من خود این كتاب را همان موقع خواندم و آن را خیلى مفید یافتم و در واقع این كتاب نقش بیداركننده اى در میان نسل جوان افغان به عهده گرفت، چون مؤلف آن یك استاد سنى بود و مترجم آن یك برادر شیعه و همین نكته بین جوانان تأثیر خاصى می گذاشت و شاید بتوانم بگویم كه در آن زمان تنها كتاب مفیدى بود كه به فارسى درباره  ضرورت تشكیل حكومت اسلامى نوشته شده بود و با بیانى ساده و رسا مسئله را به وضوح بیان می كرد و همین دلیل بود كه در دوران ظاهرشاه و داوودخان این كتاب را نزد هر كسى پیدا می كردند، بی درنگ او را دستگیر و روانه زندان می كردند. و البته گروه كمونیستى «خلق» و «پرچم» هم آن را دوست نمى داشتند و آن را كتابى «ارتجاعى» می نامیدند.»

سه سال پیش، در كنفرانس وحدت المسلمین كه در اسلام آباد پاكستان تشكیل شده بود، بعضى از فرماندهان افغانى نزد من آمدند و گفتند كه این كتاب هنوز هم در جبهه هاى جنگ، در سنگرهاى جهاد علیه كفر و الحاد، و در دست رزمندگان ضد روسى خوانده مى شود و به آنان روح جهاد و شهادت مى بخشد!

به هر حال این كتاب، باتوجه به گواهى برادران، در آن برهه از زمان چه در ایران و چه در كشورهاى همجوار و چه میان دانشجویان مسلمان مقیم اروپا تأثیر خاصى داشت و به همین دلیل، علاوه بر اینكه ده ها بار، در صدها هزار نسخه- با اطلاع یا بدون اطلاع اینجانب- در ایران چاپ و توزیع شد، به پیشنهاد برادران «اتحادیه انجمن هاى اسلامى دانشجویان در اروپا» در غرب هم با نام: سخن ما چیست توسط پخش كتاب: ................ ............... در هوستون تكزاس، چاپ و در سراسر اروپا و آمریكا توزیع شد.

در این چاپ از كتاب، برادران ناشر، مقدمه كوتاهى هم برآن افزوده اند كه بی مناسبت نیست قسمتى از آن در چاپ جدید كتاب، كه پس از پیروزى انقلاب اسلامى براى نخستین بار انجام مى گیرد، نقل شود:

یا ایها الذین امنوا اذا لقیتم الذین كفروا زحفاً فلا تولوهم الادبار[1]

اى اهل ایمان هرگاه با تهاجم و تعرض كافران در میدان كارزار روبرو شوید، مبادا از بیم آنها پشت به دشمن كنید و از جنگ بگریزید.

شناخت شخصیت هاى دیروز تاریخ به عنوان شناسایى اندیشه آنان، لازمه استمرار مبارزه براى به دست آوردن حق و پیروزى به شمار می رود. بررسى و كسب تجارب از حركت هاى گذشته تاریخ، به منظور فهم چگونگى و نحوه عمل آنان ضرورى است كه از بطن ایدئولوژى پویاى اسلامى سرچشمه می گیرد. این درس آموزى از تاریخ براى ساختن و تحقق فرداى ایده آلى كه عارى از نقص گذشته باشد، اجتناب ناپذیر است.

این شخصیت ها، در طول تاریخ به خاطر آرمان و اندیشه سازنده شان، قربانى اهداف حكام و رژیم هاى فاسد شده اند، زیرا طرز تفكرشان بقاى چنین نظام هایى را محكوم می كرده و توده را بر ضد اینان می شورانیده است. لذا با برگشتى به تاریخ گذشته می بینیم چنانچه ابوذر در مقابل ... و تشیع علوى و امامانش در مقابل خلفاى عباسى قرار می گیرند، آن یكى به ربذه تبعیدش می كند و دیگرى هر جا بیابدش خونش را به ناحق می ریزد. اما جریان مستمر تاریخ به ما نشان داده است كه چنین نظام هاى فاسدى اگر چه چند روزى به خیال خودشان توانسته اند نیروهاى مترقى و پیشتاز جنبش هاى اصیل اسلامى را قلع و قمع كنند، اما غافل از آنكه حق سرانجام به دست مردم پیروز مى شود و قدرت آنان را از بین می برد كه تقدیر آفرینش چنین است:

ولا یحسبن الذین كفروا انما نملى لهم خیر لانفسهم انمانملى لهم لیزداد و اثما ولهم عذاب مهین.[2]

و البته گمان نكنید آنان كه به راه كفر رفتند مهلت دادن ما ایشان را به حال آنان بهتر است، بلكه مهلت می دهیم براى امتحان، تا بر سركشى و طغیان خود بیفزایند و آنان را عذابى رسد كه به آن سخت خوار و ذلیل شوند.

سید قطب ازجمله كسانى است كه به دلیل فكر و اندیشه سازنده اش كه مسئولیت آفرین و خلاق بود و به جرم بودن انسانى مجاهد كه براى ساختن جامعه اسلامى تلاش می كرد، سال ها مورد آزار و اذیت قرار گرفت و پس از مدت ها زندانى بودن سرانجام شهید شد. سید قطب در قرآن تبحر خاصى داشت كه بینش اصیل او از آن سرچشمه می گرفت.

افكار و نوشته هاى این اندیشمند بزرگ اسلامى در دنیاى عرب تأثیرات فراوانى بر جنبش اسلامى گذاشته است.

قسمت اعظم نوشته هاى وى به فارسى ترجمه شده اند.

در پایان ضرورى است اشاره شود كه این ترجمه با تفصیل، یعنى افزایش جملاتى در متن، انجام شده است و اكنون هم بدون تجدید نظر یا حك و اصلاح، بامقدمه نخستین چاپ كه بیست و دو سال پیش نوشته شده است، بدون هیچ تغییرى به دست چاپ سپرده می شود[3]. و به این امید كه كتاب، در مجموع، براى نسل جوان معاصر كه اغلب آنها در زمان چاپ نخستین كتاب، هنوز حضور عینى در صحنه نداشتند، مفید و مورد استفاده باشد.

قم، حوزه علمیه، بهمن 1368

سیدهادى خسروشاهى