انسان، مادیگری و اسلام

یادداشت بر چاپ جدید

«الانسان بین المادیة و الاسلام» یكى از عمیق ترین كتابهاى استاد «محمّد قطب» در تحلیل و بررسى دیدگاههاى «فروید» درباره روانكاوى است ... «محمّد قطب» در كتابهاى دیگرى، از جمله «دراسات فی النفس الانسانیة» و:

«فی النفس و المجتمع» بحثهاى جالب دیگرى در زمینه هاى روانشناسى و روانكاوى از دیدگاه اسلام دارد، ولى این كتاب، ویژه نقد و بررسى تئوری هاى «فروید» و هم باوران او، و ارائه بینش اسلامى در این زمینه است.

قسمت عمده كتاب را، نگارنده در سال 1348- بیست سال پیش- ترجمه كرد، كه چندین بار بعنوان جلد اول كتاب، توسط موسسه انتشاراتى «دارا لعلم» قم چاپ و منتشر گردید و با پیروزى انقلاب اسلامى، و اشتغال به امورى چون: نمایندگى حضرت امام قدس سره در وزارت ارشاد اسلامى و سپس مأموریت پنج ساله در خارج از كشور- واتیكان- از تكمیل این كتاب و آثار ناقص و ناتمام دیگر بازماندم تا آتكه همكارى با «هیئت علمى دفتر نشر فرهنگ اسلامى» از نو ما را به «دنیاى كتاب»! بازگردانید و دریغم آمد كه كتاب هایى از این قبیل، همچنان زندانى چاپ هاى بیست سال قبل باشند و فراموش شده در گوش ه اى بمانند! و در اختیار نسل جوان مسلمان ایران قرار نگیرند ...

تصویب اقدام به چاپ: «مجموعه آثار شهید سیّد قطب» و «استاد محمّد قطب»- كه به زبان فارسى درآمده اند- مشوق اقدام به تجدید نظر و تكمیل این كتاب ها گردید و اكنون بیارى خدا، این چاپ از كتاب: «انسان بین مادیگرى و اسلام» با تجدید نظر كلى و اضافات، در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.

چاپ هاى پیشین این كتاب فاقد ترجمه دو سه بخش آخر كتاب بود. این بخش ها توسط اینجانب- بخش فرد و جامعه و حجةالاسلام والمسلمین جناب آقاى زین العابدین قربانى- فصل مسائل جنسى همان سالها ترجمه و نیمه آماده گردید، ولى با توجّه به «مرور زمان» و ضرورت بازنگرى و تجدید نظر در آنها، استفاده از ترجمه برگزیده و تلخیص شده برادر دیگرى- جناب سیّد خلیل خلیلیان مفیدتر در عبارات و جملات، این دو سه فصل كوتاه شده، در آخر كتاب نقل می گردد كه بدی نوسیله باید از ایشان سپاس گزارى نمود.

 البته همانطور كه اشاره شد، به اعتقاد من، محتواى كتاب، همچنان یكى از مسائل مهم مورد نیاز جوامع اسلامى است و نشر ترجمه آن، در واقع كمكى خواهد بود به دوستان و برادرانى كه به بررسى مسائل روانشانسى- روانكاوى از دیدگاه اسلام، می پردازند. 

امیدواریم كه بزودى كتاب هاى دیگر ترجمه شده از استاد شهید سیّد قطب مانند: عدالت اجتماعى در اسلام (العدالة الاجتماعیة فی الاسلام) و نشانه هاى راه! (معالم فی الطریق) و چرا باید اعدام شوم (لماذا اعدمونى!) نیز، پس از تجدیدنظر و اصلاحاتى، در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

تهران: 1369

سیّد هادى خسروشاهى

مقدمه چاپ اول

كتابى را كه می خوانید، از آثار پرارج استاد محمّدقطب مى باشد. این كتاب در سال 1348 هجرى، توسط اینجانب به فارسى ترجمه گردید و یكبار در همان سال بچاپ رسید و سپس براى بار دوم، با تجدید نظر و اضافات و تطبیق با متن چاپ چهارم عربى كتاب، در سال 1350 چاپ شد.

در ترجمه این كتاب، علاوه بر رعایت امانت مطالبى نیز در پاورقی ها، براى توضیح بیشتر، اضافه شده است. نام كتاب به تناسب موضوع آن در چاپ هاى قبلى «بشریت بر سر دو راهى» گذاشته شده بود و عناوینى فرعى براى رفع ملال احتمالى خوانندگان، از طرف مترجم افزوده گردیده است.

مؤلف این كتاب پرارج استاد محمّد قطب، برادر كوچك فقید بزرگ جهان اسلام سیّد قطب و یكى از دانشمندان و مؤلفین معروف اسلامى است. محمّد قطب مانند برادرش، از راه فرهنگ و تألیف ونشر كتب اسلامى، خدمات ارزنده اى بر جامعه اسلامى نموده است. او عضو عالی رتبه وزارت فرهنگ مصر و مدیر یك «دارالنشر» اسلامى در قاهره بود! ولى مدتى طولانى در گوشه یكى از زندان هاى مصر بسر برد!

محمّد قطب داراى تألیفات و آثار سودمندیست كه از آن جمله است: شبهات حول الاسلام، فی النفس و المجتمع، نحو تحریر العبید، قبسات من الرسول، معركة التقالید، منهج التربیة الاسلامیة، منهج الفن الاسلامى، الاطیاف الاربعة، الانسان ببن المادیة و الاسلام، هل نحن مسلمون، دراسات فى النفس الانسانیة، التطور و الثبات فى الحیات البشریه، جاهلیة القرن العشیرین، المستشرقون و الاسلام ... و دیوان شعرى به نام: «فی التیه»!.

بعضى از آثار محمّد قطب از جمله «شبهات حول الاسلام» دهها بار به عربى چاپ شده و به زبانهاى انگلیسى، اردو، تركى و فارسى نیز ترجمه گشته است.

از آثار استاد محمّد قطب، تاكنون علاوه بر «شبهات حول الاسلام» كتاب هاى زیر نیز به فارسى منتشر شده است:

انسان بین مادیگرى و اسلام (همین كتاب)، روش تربیتى در اسلام، جاهلیت قرن بیستم، فرد و اجتماع و بعضى از این كتاب ها دوبار و توسط چند نفر از دانشمندان و نویسندگان ایرانى به فارسى ترجمه شده است و ایكاش دوستانى كه به ترجمه مجدد كتابى از «محمّد قطب» با دیگران، پرداخته اند به جاى اتلاف وقت، كتاب ها و تألیفات دیگر اساتید را به فارسى برمی گرداندند تا فارسی زبانان، استفاده بیشترى از آثار این دانشمندان عالیقدر اسلامى می نمودند ...

محمّد قطب در زندان

محمّد قطب سه سال و اندى به اتهام چاپ كتاب هاى برادرش «سیّد قطب» كه گویا بر خلاف مصالح عالیه مملكتى! مصر! بوده، در زندان ماند و از كار خود در وزارت فرهنگ معزول گردید ... او عضو جمعیّت «اخوان المسلمین» نبود. و تنها جرمش آن بود كه برادر سیّد قطب است و كتاب هاى او در مدت دهسالى كه سیّد قطب در زندان قاهره بسر مى برد، تجدید چاپ كرده و به اصلاح «افكار ارتجاعى» و «ضد وحدت عربى» را نشر داده است!! ... محمّد قطب در زندان اتهام نشر افكار ارتجاعى را مردود شمرد، ولى دستگاه امنیتى! مصر، مداركى! چون كتاب «جاهلیت قرن بیستم» در دست داشت! 

زیرا محمّد قطب در این كتاب ثابت كرده است كه جوامع اسلامى امروز «غرب زده» شده اند و آنها را نمى توان (اسلامى) نامید، بلكه دنباله رو جاهلیت جدید هستند ... یكسال تمام از سرنوشت محمّد قطب هیچ گونه اطلاعى در اختیار خانواده او قرارداده نشد ... تا آنكه سیّد قطب در دادگاه غیرقانونى نظامى، ضمن اعتراض به شكنجه هاى وحشیانه اى كه به او و دوستانش داده بودند، اعلام داشت كه از سرنوشت برادرش محمّد قطب هم هیچگونه اطلاعى در دست نیست.

بدنبال این اعتراض و سكوت مقامات مصرى- كه حاضر نبودند هیچ گونه اطلاعى درباره وى در اختیار مردم جهان اسلام قرار دهند و پس از اعدام خائنانه سیّد قطب، مجامع بشر دوست جهانى، ازمقامات مصرى خواستند كه در مورد سرنوشت محمّد قطب اطلاعات را منتشر سازند ...

ما براى نمونه، ترجمه نامه سرگشاده اى را كه «پاكستانی هاى حقوقدان مقیم خاورمیانه» به دبیر كل مجمع جهانى حقوق بشر در ژنو نوشته اند، در اینجا می آوریم:

جناب آقاى دبیر كل مجمع جهانى حقوق بشر ژنو (رونوشت رئیس جامعه عربى) توجّه شما در نشر اخبار مربوط به فشار و شكنجه افراد وابسته به نهضت اسلامى اخوان المسلمین در مصر و اعزام آقاى «پیترارتر» به مصر براى بررسى وضع افراد دستگیر شده و نشر گزارشهاى وى كه جهان اسلام را تكان داد، موجب نهایت تشكر است.

ما مسلمانان سراسر روى زمین از این اقدامات بشر دوستانه شما تقدیر می كنیم ولى چنانچه جنابعالى اطلاع دارید، حكومت مصر علیرغم خواست مردم آزادى دوست جهان، سیّد قطب رهبر اخوان المسلمین و دوستان وى را اعدام كرد. و طبق گزارشى كه از طرف نماینده اعزامى شما منتشر شده است. هزاران نفر از جوانان و بانوان مسلمان در زندانهاى مصر با ننگی ن ترین وضع تحت شكنجه و آزار بدنى قرار گرفته اند كه بی شك با حقوق بشر منافات دارد و در واقع این فجایع ببازى گرفتن و مسخره نمودن انسانیت و حقوق بشر، دو عصر پیشرفت و فرهنگ و آزادی است.

ما با كمال امید از شما و سازمان انسانى شما مى خواهیم كه دو موضوع مهم زیر را مورد بررسى قرارداده و براى اطلاع جهانی ان حقیقت را اعلام دارید:

1- محمّد قطب، برادر شهید عزیز سیّد قطب كه داراى تألیفات اسلامى زیادى است. قبل از دستگیرى و اعدام سیّد قطب، توقیف شده و تاكنون هیچگونه اطلاع صحیحى از سرنوشت وى در دست نیست. سیّد قطب در دادگاه در مورد برادر خود محمّد قطب صحبت كرد. ولى تا امروز ما نمی دانیم كه محمّد قطب زنده است یا كشته شده؟ و این موجب ناراحتى همه مسلمانان گشته است.^[1]

2- ما از سازمان جهانى حقوق بشر تقاضا داریم كه گزارش هاى مربوط به شكنجه و آزار افراد وابسته به اخوان المسلمین مصر را به طور مشروح منتشر سازد و از طریق سازمان ملل اقداماتى به عمل بیاورد كه از ادامه فشار و شكنجه جلوگیرى شود.

ما بسیار متأسف هستیم كه بنام انقلاب و آزادى و پیشرفت و تحول! خون بیگناهان ریخته می شود و عزت و احترام و حقوق اساسى انسان، از بین می رود و پایمال می شود.

بسیار جاى تعجب است كه انقلابیون پیشرو!، مردم مسلمان را به تعصب و ارتجاع متهم می كنند، ولى خودشان مرتكب وحشیانه ترین جنایات و شكنجه هاى ضدبشرى می شوند.

آیا جاى شگفتى نیست كه افراد به اصطلاح انقلابى و پیشرو! هرگونه ظلم و ستم و استبدادى را كه استعمار مرتكب آنها می شد، مرتكب می شوند؟

آقاى عزیز! ما نمى خواهیم در امور داخلى مصر دخالت كنیم، ولى به حكم انسانیت و براى دفاع از حقوق بشر، این نامه را براى شما می فرستیم. ما براى بار دیگر از خدمات بشر دوستانه شما تشكر مى كنیم و انتظار داریم كه در اسرع اوقات اقدامات لازم را در مورد سرنوشت نویسنده اسلامى محمّد قطب و دیگر افراد اخوان المسلمین بعمل بیاورید و براى اطلاع جهانیان، آن را منتشر سازید.

با احترامات فراوان، از طرف پاكستانی هاى مقیم خاورمیانه:

دكتر شاهد احمد، مهندس حمیدالدین احمد، محمّد اقبال سهیل، محمّد سرفراز جیمه، دكتر صالحه نسرین (بانو)، محمّد سلیم معینى، دكتر محمود رشید، شمشاد على، رانا آغاب على خان (قاضى)، دكتر فهمیده خاتون (بانو)، هدایت اللَّه محمّدانى، محمّد اسلم، عبدالواحد هاشمى، ظاهر سعید و ...

سه سال و اندى از این ماجراى اسف انگیز گذشت و از سرنوشت قطعى محمّد قطب و خواهرش امینه قطب، اطلاع صحیحى بدست نیامد.

برادر او سیّد قطب مفسر عالیقدر اسلامى، ناجوانمردانه به دار آویخته شد.^[2] خواهر دیگرشان حمیده قطب به ده سال زندان محكوم گردید. زینب الغزالى رئیس جمعیّت زنان مسلمان به اتهام فعالیت هاى مخفى! به حبس ابد محكوم شد و صدها جوان برومند و مسلمان،صدها زن و مرد رزمنده، به جرم «مسلمان» بودن و مخالفت با برنامه هاى ضداسلامى رژیم مصر، به زندان و شكنجه و آزار و اعدام دچار شدند تا پایه هاى «ناسیونالیسم عربى»!- القومیة العربیة و سوسیالیسم عربى!- الاشتراكیة العربیة به جاى انترناسیونالیسم اسلامى و سوسیالیسم اسلامى، تحكیم یابد و اركان «عروبیت»! تقویت گردد و زمامداران بلاد عربى- آنطور كه ادعا مى كردند! بتوانند فلسطین اشغال شده را آزاد سازند! اما سومین شكست اعراب و خیانت ژنرال هاى قداره بند، نشان داد كه تنها اسلام و جهاد اسلامى و روح اسلامیت می تواند بلاد عربى و غیرعربى مسلمان را نجات بخشد! ...

و هم اكنون طلیعه این روح در بین جوانان «جهاد اسلامى» دیده مى شود و همین مردان مسلمان و از جان گذشته هستند كه اگر رهبران عرب بر آنها خیانت نكرده و سركوبشان نكنند- چنانكه در لبنان و اردن و مصر و عراق و تونس و ... مى خواستند آنها را سركوب سازند خواهند توانست فلسطین را به آغوش جهان اسلام بازگردانند.

البته برنامه سركوبى جنبش اسلامى تنها مربوط به مصر نیست. در اندونزى هم محمّد ناصر رهبر حزب ماشومى و دیگر سران آن حزب پنج میلیون نفرى، هنوز حق فعالیت اجتماعى ندارند و البته جناب ژنرال «سوهارتو» كه 20 سال پیش به دستور «سوكارنو» این حزب اسلامى را سركوب نموده بود، امروز برنامه دیگرى را اجرا می كند!.

در پاكستان دوره ژنرال ایوبخان! و «ذوالفقار على بوتو» و ژنرال «ضیاءالحق» هم استاد سیّد ابوالاعلى مودودى رهبر جماعت اسلامى پاكستان، و رفقاى همرزمش تاپاى چوبه اعدام رفتند، ولى شرایط خاص پاكستان اجازه نداد كه ژنرال دیكتاتور و كارگردانان بعدى! به آرزوى خود برسند ... و همچنین.

و در اینجا باید پرسید كه: آیا مى توان با زور سرنیزه، جنبش اسلامى را در جهان اسلام سركوب ساخت؟

پاسخ ما به این پرسش آنست كه: اگر در صدر اسلام ابوجهل توانست از پیشرفت اسلام جلوگیرى كند، ابوجهل هاى عصر ما هم خواهند توانست كه به آرزوى خود برسند! 

چنین است عقیده ما. و شما در بینش و عقیده خود آزادید!.

ربیع الثانى 1389 هجرى- تیرماه 1348 ش

قم: حوزه علمیه

سیّدهادى خسروشاهى