اسلام یا مارکسیسم به انضمام افسانه اسلام چپ

«دکتر مصطفی محمود» اندیشمند معاصر مصری، سال ۱۹۲۰ م در اطراف شهر (منوفیه) متولد شد. وی پس از طی مراحل مقدماتی تحصیل، در سال ۱۹۵۲ م از دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه قاهره تخصص گرفت و به عنوان یک پزشک سرشناس به طبابت پرداخت.

«مصطفى محمود» از دوران تحصیل در باور مسائل غیبی به شک و تردید افتاد و سرانجام به نفی متافیزیک پرداخت و مهم‌ترین اثر او در این زمینه کتاب «الله والانسان» بود که موجب سروصدای زیادی در مصر و جهان عرب گردید.

مصطفى محمود خود می‌نویسد که در مراحل بحران فکری، کسی در صدد هدایت و ارشاد او نبود، بلکه با او را طرد می‌کردند، با حاضر نبودند با او به بحث بنشینند و به پرسش‌های وی پاسخی بدهند و همین امر باعث شد که تحیر و شک و تردید وی بیش از سی سال استمرار یابد.

در دو کتاب «سفر من از شک به سوی ایمان» و «حاکمیت شیطان» او این مرحله‌ی دشوار از زندگی خود را شرح می‌دهد و مطالعه این دو کتاب، به خوبی روشن می‌سازد که طرد و نفی و رد افرادی که در مرحله‌ی شک یا حتی بالاتر از آن هستند، نه تنها هدایتگر نیست، بلکه انسان سرگردان را به گمراهی سوق می‌دهد و مسئولیت آن در واقع به عهده‌ی کسانی خواهد بود که به جای گفتگو، بحث، نقد و جذب، از ابزار «نفی و طرد» در برخورد با مخالفین فکری خود استفاده می‌کنند.

پس از سی سال مطالعه و تحقیق، در زمینه‌های گوناگون علوم و فلسفه، سرانجام دکتر مصطفی محمود گمشده‌ی خود را در «عرفان اسلامی» ـ نه تصوف ساختگی ـ می‌یابد و به پاسخ پرسش‌های خود می‌رسد و به سوی اسلام راستین و خویشتن خویش بر می‌گردد که این مرحله از زندگی وی نیز، که همراه با نشر کتاب‌ها و مقالاتی بود، موجب ایجاد موجی در میان روشنفکران جهان عرب می‌گردد و من در مقدمه نخستین چاپ ترجمه‌ی «اسلام و مارکسیسم»، به واکنش گرایش چپ و روشنفکران در قبال این تحول و بازگشت، اشاراتی دارم که آن را خواهید خواند.

* * *

دکتر مصطفی محمود بالغ بر ۵۰ جلد کتاب چاپ شده دارد که در زمینه‌های مختلف و در قالب: تحقیق، بررسی، داستان، نمایشنامه، سفرنامه و مجموعه مقالات منتشر شده است.

كتاب «الله و الانسان» او در رد متافیزیک به سال ۱۹۵۵ م، در قاهره منتشر گردید و کتاب «رحلتی من الشك الى الایمان» به عنوان نتیجه‌ی یک تحقیق، در سال ۱۹۷۰ انتشار یافت.

عمده‌ترین کتاب‌های وی، پس از بازگشت به سوی اسلام عبارتند از:

۱.الله: خدا.

۲. رأیت الله: خدا را دیدم.

٣. القرآن محاولة لفهم عصری: قرآن، کوششی برای درک و فهم آن.

۴. رحلتی من الشك الى الایمان سفر من از شک به سوی ایمان.

۵. الطریق الى الكعبه: راه به سوی مکه.

۶. الروح والجسد: جسم و روح.

۷. الماركسیة والاسلام: اسلام و مارکسیسم.

۸. حوار مع صدیقى الملحد: گفتگو با دوستی ملحد..

۹. الشیطان یحكم: حاکمیّت شیطان.

۱۰. محمد (صلی الله علیه و آله).

۱۱. السرّ  الأعظم، راز بزرگ.

۱۲. من اسرار القرآن: از اسرار قرآن.

۱۳. الوجود و العدم: هستی و نیستی.

۱۴. لماذا رفضت الماركسیة: چرا مارکسیسم را نپذیرفتم؟

۱۵. القرآن، كائن حی: قرآن، موجودی زنده.

۱۶. عصرالقرود: عصر میمون‌ها!

۱۷. التوراة: تحقیقی درباره‌ی تورات.

۱۸. انیشتین والنسبیة: انشتین و نسبیت.

۱۹. لغز الموت: معمای مرگ.

۲۰. اكذوبة الیسار الاسلامی: افسانه‌ی اسلام چپ!، یا افسانه‌ی چپ اسلامی!

***

اسلام یا مارکسیسم را در مقدمه‌ی بعدی توضیح داده‌ام که چگونه ترجمه کردم. این کتاب از اوایل سال ۱۳۵۷ تاکنون ۱۴ بار توسط ناشرین مختلف در قم و تهران چاپ شده است و در پایان مقدمه‌ی آن وعده داده بودم که بحث‌های ترجمه شده‌ی دیگری از مصطفی محمود را در کتاب مستقلی منتشر کنم، که وفا به این وعده تا به امروز به تأخیر افتاد! و اکنون چند بحث دیگر را که از سه کتاب دیگر او ترجمه کرده‌ام، با بسط ترجمه یا اضافاتی در پاورقی‌ها، ضمیمه‌ی چاپ پانزدهم «اسلام و مارکسیسم» می‌کنم که نام «افسانه‌ی اسلام چپ» را دارد! و شماره ۲۰ از «مجموعه آثار»[1] به شمار می‌رود و برای نخستین بار چاپ می‌شود.

امیدوارم که کتاب در کلّ، مورد استفاده نسل جوان ایران اسلامی قرار گیرد. امید است که مطالعه کتاب برای نسل جوان ایران اسلامی مفید باشد.

قم 3/1/1370

سید هادی خسروشاهی

کدامیک؟

مقدمه

«دکتر مصطفی محمود» معروف‌ترین دانشمند مادی و چپ رو مصر، که نشر کتاب او تحت عنوان «الله و الانسان» در «نفی متافیزیک» در سال ۱۹۵۵م. با مقدمه‌ی «محمود امین عالم» مشهور‌ترین مارکسیست مصری، غوغایی به پا کرد، [2] و اکنون به سوی اسلام بازگشته است.

بازگشت دکتر محمود همراه با نشر چند کتاب علمی و مهم به قلم او از جمله: «خدا»، «قرآن، کوششی برای شناخت و فهم آن»، «گفتگویی با یک رفیق مادی»، «مارکسیسم و اسلام»، «سفر به سوی ایمان»، «نسبیت انشتین» و «خدا را دیدم و چند کتاب دیگر غوغای دیگری بپا کرده و ضربه‌ی سختی بر «مارکسیسم» در جهان عرب زده است؛ تا آن جا که «چپ‌گرایان» دنیای عرب به وحشت افتاده و به «ردنویسی» و شانتاژ برخاسته‌اند.

آنها دلیل ردنویسی خود را چنین بیان می‌کنند:

«کتاب دکتر مصطفی محمود، درباره‌ی قرآن از این نظر باید مورد بررسی قرار گیرد که او سالیان دراز در رشته‌های مختلف علوم کار کرده و به عنوان یک شخصیت علمی ممتاز، در جهان عرب شناخته شده است و کتاب او می‌تواند به مثابه‌ی یک سند علمی درباره‌ی اندیشه‌های دینی، مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

از طرف دیگر، دکتر مصطفی محمود، اندیشمند لیبرالی بود که در تمام دوران کوشش فکری ـ فلسفی خود، همواره به مباحث مادی‌گرایش داشت و کتاب او تحت عنوان «الله والانسان»، نشان دهنده‌ی چگونگی گرایش‌های پیشین اوست.

همچنین او به عنوان یک نویسنده‌ی پر کار و شناخته شده که کتاب‌هایش مورد استقبال شدید و همه جانبه‌ی همه‌ی طبقات ـ به ویژه جوانان ـ قرار گرفته است، باید مورد انتقاد قرار گیرد تا از تأثیر منفی! آثار جدید او در بین جوانان کاسته شود...»[3]

ناراحتی چپ‌های مارکسیست دنیای عرب، از بازگشت دکتر مصطفی محمود به سوی حق، تنها در ردنویسی و انتقاد خلاصه نمی‌شود... «چپ‌ها»، طبق روش دیرینه‌ی خود، به «حمله و انتقام» هم پرداخته‌اند که نشان دهنده‌ی عمق ناراحتی آنان است و شاید میزان ناراحتی آنان را از این جملات بتوان دریافت: «... در پایان سخنی باقی می‌ماند: چرا یک نویسنده و اندیشمند لیبرال چپ، سرانجام تغییر عقیده می‌دهد؟ سئوال به ظاهر ساده‌یی است ولی نیازمند پاسخ دقیق و عمیقی ست و بسیاری از مسائل دیگر را نیز به دنبال خود مطرح می‌سازد که این کتاب جای بحث درباره‌ی آن نیست، بدبختی‌یی که دامنگیر «اندیشه علمی» جامعه‌ی ما شده است تأثیر بسیاری در این زمینه دارد و ما میوه‌ی تلخ واقعیت‌های تلخ‌تری را می‌چینیم...»[4]

راستی مقصود دکتر عاطف مارکسیست چپ ! از این پاسخ چیست! کدام بدبختی دامنگیر «اندیشه‌ی علمی!» شما شده است؟! مگر شما «اندیشه‌ی جهانشمول» و «ایدئولوژی جامع الاطراف» را همراه ندارید و با سلاح «علم و فلسفه» مجهز نیستید؟! پس چرا از هدایت یافتن یک رهبر فکری، این چنین وحشت‌زده می‌شوید؟... ظاهراً تنها واقعیت تلخ آن است که جهان بینی شما، نمی‌تواند «انسان» تشنه‌ی حقیقت را تنها با سلاح ماده و زیربنا و روبنا و طبقه و ضدطبقه و جملات شعارگونه‌ی دیگر، سیراب کند. اگر چنین نیست باید پرسید: پس چرا فیلسوفان شما نیز در فرانسه از مارکسیسک برگشته‌اند؟[5]

این امر به خوبی نشان می‌دهد، بدبختی‌یی که دامنگیر اندیشه‌ی ماتریالیسم شده است. ویژه جامعه‌ی شما نیست، بلکه جامعه‌ی به اصطلاح مترقی اروپا نیز از این اندیشه بیزار شده، چرا که نتوانسته است روح آنان را اشباح کند و بشر را برای همیشه نمی‌توان به خاطر نان و مسکن زنده نگه داشت... آنگاه که نان و مسکن او تأمین شد، روح او را هم باید اشباع کرد که ماتریالیسم فاقد این بعد اساسی زندگی بشری‌ست.

رفقا! راستی شگفت‌انگیز است که اگر انسانی به ندای فطرت خود پاسخ مثبت می‌دهد و به سوی حق برمی‌گردد شما این چنین ناراحت می‌شوید... و بر ضد او قیام می‌کنید، نه رفقا!! «زور» را علیه «عقیده» به کار نبرید و بگذارید انسان‌ها آزادتر فکر کنند که دگماتیسم مادی شما سرانجام خوشی برای آن‌ها نداشته است و همه نتوانسته‌اند تا آخر عمر کورکورانه از پیش داوری‌های شما پیروی کنند، یا برای همیشه به «آیه‌های» رهبران شما ایمان داشته باشند.

این حقیقتی است که باید آن را بپذیرید. خواه آن را نتیجه‌ی واقعیت‌های تلخ جامعه‌ی خود بدانیدیا ناشی از تناقض‌های موجود در اندیشه‌ی به اصطلاح علمی‌یی که از آن پیروی می‌کنید. البته ما به خوبی می‌دانیم که بازگشت «مصطفی محمود» به علت موقعیت اجتماعی و علمی مهمی که در جهان عرب دارد، برای شما سخت ناگوار و دردناک است ولی این را نیز می‌دانیم که همه‌ی افراد روشنفکر برای همیشه نمی‌توانند کور و کر بمانند و فریب شعارهای توخالی کسانی را بخورند که قربانیان خود را بیشتر از میان روشنفکران انتخاب می‌کنند.

***

در سفری که چندی پیش از طریق مصر به الجزائر داشتم، یک نسخه از آخرین آثار مصطفی محمود در «قاهره» توسط یکی از دوستان دکتر مصطفی محمود به من اهداء شد که تحت عنوان «الماركسیة والاسلام» چاپ شده است.

من ترجمه‌ی آن را ـ که مجموعا چهار مقاله است. در هواپیما آغاز کردم و قسمتی از آن در طول راه ترجمه شد ولی پس از مراجعه به علت تراکم کارها نشر آن تا به امروز به تعویق افتاد..

اکنون خوش وقتم که محتوای کلی آن ـ پس از تغییراتی در متن و اضافاتی در متن یا پاورقی‌ها ـ در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد... امید که مورد پذیرش برادران در داخل و خارج قرار گیرد.

چند مقاله‌ی دیگر که با مطالب این کتاب هماهنگ بود، از دیگر کتاب‌های دکتر مصطفی محمود از جمله کتاب: «اكذوبة الیسار الاسلامی» و «الشیطان یحكم»، و «رحلتی من الشك الى الایمان» و «لماذا رفضت الماركسیة» ترجمه شده که با اشاره به مآخذ آن‌ها، به عنوان بخش دوم همین کتاب، در آینده منتشر خواهد شد.[6]

ربیع الاول ۱۳۹۹ هـ.

 قم: سیدهادی خسروشاهی